ავტორი: Craig Biddle, The Objective Standard
თარგმანი: ირაკლი იაგორაშვილი, Ayn Rand Center Georgia
სტატიის თავდაპირველი ვერსია გამოქვეყნდა The Objective Standard-ის გვერდზე, აქ სტატიის მცირედით შემოკლებული ვერსია გამოქვეყნებულია მათი ნებართვით.
* * *
რა არის უფლებები? საიდან მოდის ისინი? ამ შეკითხვაზე პასუხი განსაზღვრავს, თუ რამდენად შეუძლია მოპასუხეს, დაიცვას თავისუფალი საზოგადოება. თუ ვინმემ არ იცის უფლებების ბუნება და მათი წყარო, მას ასევე არ ეცოდინება, ეს უფლებები რეალურია თუ წარმოსახვითი. თუ უფლებები რეალური არ არის, მაშინ თავისუფლებასაც არანაირი ფუნდამენტი არ გააჩნია: სახელმწიფოსა და საზოგადოებას შეუძლიათ, ის მოიქმედონ, რაც ესიამოვნებათ.
ტრადიციული პასუხი ზემოთ აღნიშნულ შეკითხვებზე შესაძლებელია სამ კატეგორიად დავყოთ: (1) უფლებები მორალური კანონებია, რომლებიც ღმერთისგან მომდინარეობს და განსაზღვრავს, თუ რა ქმედებაა დასაშვები ადამიანის მხრიდან. (2) უფლებები პოლიტიკური კანონებია, რომლებსაც სახელმწიფო ქმნის და შედეგად აზუსტებს, თუ რომელი ქმედების თავისუფლება აქვს ადამიანს. (3) უფლებები მორალური კანონებია, რომლებიც ადამიანს თანდაყოლილად აქვს და განსაზღვრავს, თუ რისი გაკეთება შეუძლია მას თავისუფლად. თუმცა, სამივე ეს თეორია აშკარაა, რომ ყალბია და ადამიანი, რომელიც შეეცდება თავისუფლება ამ ფუნდამენტებით დაიცვას, ისევე ჩაფლავდება, როგორც დღეს ამერიკელები მარცხდებიან.
აინ რენდის პასუხები ზემოთ მოყვანილ შეკითხვებზე აშკარა სიმართლეს შეიცავს და ვინც მის პასუხებს გაიაზრებს, შედეგად აღიჭურვება უნარით, რომ თავისუფლება მყარი ფილოსოფიური ფუნდამენტით დაიცვას.
რენდის უფლებების თეორიისა და თავისუფლების დაცვაში მისი გადამწყვეტი მნიშვნელობის გაგების მიზნით, მოდით ჯერ განვიხილოთ ტრადიციული თეორიები და მათი ძირითადი ნაკლოვანებები. შემდეგ კი მიმოვიხილოთ რენდის თეორია და ვნახოთ, თუ როგორ აგვარებს იგი სხვა შეხედულებების მიერ გადაუჭრელ სხვადასხვა პრობლემას და აღმოვაჩინოთ, თუ როგორ ამტკიცებს იგი თავისი უფლებების თეორიის ვალიდურობას სხვადასხვა ფაქტით, რომლებიც დაკვირვებადია.
-
ადამიანის უფლებათა თეორიის ტრადიციული სახეები: რატომ არის ისინი არასწორი
ღმერთის მიერ ნაბოძები უფლებები
იდეა რომ უფლებები ღმერთისგან მომდინარეობს განსაკუთრებით პოპულარულია კონსერვატორებსა და რესპუბლიკელებში. ამ თეორიის მიხედვით, ყოვლისმომცველი, უცოდველი, ყოვლისშემძლე არსება ქმნის მორალურ კანონს და აძლევს ადამიანს უფლებებს; ამრიგად აღნიშნული უფლებები წინ უსწრებს და განსხვავდება ადამიანის მიერ შექმნილ ნებისმიერი უფლებისგან, ისინი არ შეიძლება მინიჭებული ან წართმეული იყოს სახელმწიფოს მიერ. როგორც სარა პალინი აღნიშნავს “კონსტიტუციამ არ მოგვანიჭა ჩვენ უფლებები. ჩვენი ხელშეუვალი უფლებები ღმერთისგან მომდინარეობს. კონსტიტუციით შეიქმნა ეროვნული მთავრობა იმისთვის, რომ ეს ღმერთისაგან ბოძებული ხელშეუვალი უფლებები დაეცვა”. რაში ლიმბაუ ეთანხმება: “თქვენ გაქვთ ღვთის (რომელმაც თქვენც შეგქმნათ) მიერ მინიჭებული ინდივიდუალური უფლებები, ხოლო ჩვენი დამფუძნებელი დოკუმენტები ასახავს მათ: სიცოცხლე, თავისუფლება, ბედნიერებისკენ სწრაფვა – ეს უფლებები არ მოდის სხვა ადამიანებისგან ან და მთავრობებისგან. . . . ისინი ჩვენი შემოქმედისგან მომდინარეობს. ნიუტ გინგრიხი იწვევს ყველას, რომ იპოვონ ხელშეუვალი უფლებების სხვა შესაძლო წყაროები: “თუ შენ შემოქმედი არ განიჭებს შესაბამის ხელშეუვალ უფლებებს, აბა საიდან მომდინარეობს ისინი?” ჯეიმს დობსონი გვაფრთხილებს: “თუ ამბობ რომ უფლებები ღმერთისგან კი არა სახელმწიფოსგან მომდინარეობს, ისინი ასევე შეიძლება უკანაც წაიღონ”.
მაგრამ თეორია რომ უფლებები ღმერთისგან მომდინარეობს უპერსპექტივოა. დავიწყოთ იმით, რომ ღმერთის არსებობის მტკიცებულება არ არსებობს, მითუმეტეს იმ უფლებებისა, რომლებიც რატომღაც მისი სურვილისგან მომდინარეობს. სჯერა თუ არა ვინმეს ღმერთის, ამ შემთხვევაში საკითხის მიღმაა. ნებისმიერ ვარიანტში, ფაქტი კვლავ რჩება, რომ არანაირი მტკიცებულება არ არსებობს ღმერთის არსებობის და სწორედ მტკიცებულებების არარსებობის შემთხვევაში, საჭიროა აღნიშნული საკითხი მიღებული იქნას რწმენაზე დაფუძნებით. უფლებები, რომელთა დამადასტურებელი ფაქტები არ არსებობს, უფლებები კი არა, არამედ ფანტაზიაა.
მეტიც, რას ნიშნავს ყოვლისმომცევლი, უცოდველი, ყოვლიშემძლე არსებისთვის ადამიანებს მისცეს უფლებები? რასაკვირველია, თუ ღმერთი არსებობს და ფლობს ასეთ თვისებებს, მას ნებისმიერ დროს შეუძლია ამ უფლებების გაუქმება და სურვილისამებრ ადამიანების მოკვლა (როგორც ამას ძველ აღთქმაში აკეთებს) ან შეუძლია სხვას ნებართვა მისცეს ან უბრძანოს გარკვეული ადამიანების მოკვლა, დამონება ან გაუპატიურება (როგორც ეს ხდება იუდაიზმის, ქრისტიანობის და ისლამის წმინდა წერილებში). და თუ ღმერთი – რომელიც წესით უცოდველი, ყოვლადკარგი, უფლებების შემქმნელია – თავად განახორციელებს ან უშვებს მსგავს მოქმედებებს, შესაბამისად ეს ქმედებები თავისივე განსაზღვრებით მორალურად კარგია. “უფლებები” რომელთა გაუქმებაც შესაძლებელია, უფლებები კი არა ნებართვებია. უფლებათა თეორია, რომელიც უშვებს დამონებას, მკველობას და გაუპატიურებას, უფლებათა თეორია კი არა, უფლებების მასხრად აგდებაა.
ვარაუდი, რომ უფლებები ღმერთისგან მომდინარეობს სხვა პრობლემასაც შეიცავს (მაგ. რომელი ღმერთი? – იაჰვე? ბრაჰმანი? ალაჰი?), მაგრამ ზემოხსენებული ხარვეზები საკმარისია მისი უარყოფისთვის. ეს “თეორია” ხელშეუვალ და აშკარა წყაროს კი არ ეფუძნება, არამედ – ზებუნებრივი ნებართვების ფანტაზიებს.
იმის თქმა, რომ უფლებები ღმერთისგან მომდინარეობს, ნიშნავს, რომ არანაირი მტკიცებულება არ არსებობს მის მხარდასაჭერად, პერცეფციულ სამყაროში მისი არანაირი საფუძველი არ არსებობს, ის რაციონალურად მტკიცებადი არ არის. აღნიშნული თეორია არაჯანსაღია; მას არ შეუძლია შექმნას მყარი საფუძველი იმისა, რაც საშუალებას მოგვცემს, მხარი დავუჭიროთ თავისუფლებას და დავიცვათ ის.
სახელმწიფოსგან მონიჭებული უფლებები
მემარცხენეები და თანამედროვე „ლიბერალები“ (ამერიკული გაგებით) ხეირობენ იმით, რომ თითქოს ადამიანის უფლებების წყაროს არ გააჩნია არანაირი მტკიცებულება. არ არსებობს როგორც ასეთი უფლებები, ამბობენ ისინი, მინიმუმ იმ გაგებით მაინც რომ ადამიანს თითქოს აქვს მორალური უფლება, იცხოვროს საკუთარი ცხოვრებით, საკუთარი განსჯით, საკუთარი ბედნიერების მიღწევისთვის. უფლებები, მემარცხენეების მიხედვით, პოლიტიკურ კანონებს წინ კი არ უსწრებს, არამედ მათ მოჰყვება: სახელმწიფო ქმნის კანონებს, რომლებიც შედეგად გვკარნახობს, თუ რისი უფლება აქვს ან არ აქვს ადამიანებს, რომლებიც ამ კონკრეტულ სახელმწიფოს ექვემდებარებიან. „თუ სახელმწიფო არ არსებობს, უფლებებიც არ არსებობს“ – წერს ე. ჯ. დიონი. სტივენ ჰოლმსი და კას სანინშტეინი ასევე ამბობენ: „უფლებები ძალაა, რომელსაც პოლიტიკური გაერთიანებები გვანიჭებენ“ ამრიგად, „ნებისმიერი ინტერესი შესაძლებელია კვალიფიცირდეს როგორც უფლება, თუ სამართლებრივი სისტემა ამას მოინდომებს და მის დასაცავად კოლექტიური რესურსების გამოყენებას დაიწყებს.” ჰოლმსი და სანინშტეინი ამ ყველაფერს იცავენ უტილიტარისტი ფილოსოფოსის ჯერემი ბენტამის ციტირებით, რომელმაც თქვა ცნობილი რამ: „უფლება კანონის შვილია“, ამრიგად „დაუწერელი უფლებები“ (ხელშეუვალი უფლებები) „რიტორიკული ნონსენსია“.
ეს თეორია გვეუბნება, რომ უფლებები მთავრობის დადგენილებებია: თუ მთავრობა ამბობს, რომ თქვენ გაქვთ უფლება, განახორციელოთ კონკრეტული ქმედება (ან მოგეწოდოთ განსაკუთრებული სარგებელი ან მომსახურება), მაშინ გააკეთებთ; თუ მთავრობა ამბობს, რომ არა, მაშინ ვერ გააკეთებთ.
მაგრამ, უფლებების ეს ცნება ფუნდამენტურ წინააღმდეგობას მოიცავს. მოსაზრება, რომ უფლებები არის მთავრობის მიერ გაცემული ნებართვები (ან სამართლებრივი სისტემის, პოლიტიკური საზოგადოების ან მსგავსი რამის), ეწინააღმდეგება უფლებების კონცეფციას. უფლება ფუნდამენტურად მორალური კონცეფციაა. ისინი ეხება იმ ქმედებებს, რომელთა განხორციელებაც ადამიანს თავისუფლად შეუძლია. ამ კონცეფციის უმთავრესი ფუნქცია ისეთი მოქმედებების დაზუსტება და განსაზღვრაა, რომელთა აღკვეთას მთავრობის ჩათვლით მორალურად ვერავინ ვერ შეძლებს. ნამდვილად არსებობს თუ არა უფლებები, ამ შემთხვევაში, საკითხს მიღმაა. თუ ჩავთვლით, რომ უფლებები სახელმწიფოს დადგენილებებია, მაშინ ამით ვგულისხმობთ სხვა აბსურდულობებთან ერთად იმასაც, რომ ისლამურმა ღვთისმეტყველებებმა ცუდი არაფერი ქნეს მრუში ქალების ჩაქოლვით ან ჰომოსექსუალთა თოკზე ჩამოკიდებით (სიკვდილით დასჯით) და რომ ნაცისტებს მილიონობით ებრაელის წამებითა და მკვლელობით ცუდი არაფერი უქნიათ, რადგან, რა თქმა უნდა, მთავრობები მიიჩნევდნენ, რომ ამ ადამიანებს ნაკლები უფლებები გააჩნდათ.
„უფლებები“ რომელიც შესაძლებელია სახელმწიფომ მოგვანიჭოს ან წაგვართვას უფლებები არ არის, არამედ პოლიტიკური კანონებია (ლოგიკურად ასე უნდა იყოს იდენტიფიცირებული). ასეთ „უფლებას“ უფლება რომ ვუწოდოთ, ენის ბოროტად გამოყენება იქნება.
მოსაზრება, რომ მთავრობები ქმნიან უფლებებს, არ წარმოადგენს ეფექტურ საფუძველს, რომელსაც თავისუფლების დასაცავად გამოვიყენებდით.
ბუნებითი უფლებები
განმანათლებლობის პერიოდის მოაზროვნეებმა, კლასიკურმა ლიბერალებმა და დამფუძნებელმა მამებმა კარგად იცოდნენ ის საფრთხე, რაც დაკავშირებული იყო უფლების, როგორც მთავრობის მიერ დადგენილი ცნების აღიარებასთან, ამიტომ მათ წყაროს ძიება ბუნებაში განიზრახეს. მათი აზრით, უფლებების წყარო ბუნებითი კანონია, კერძოდ, ბუნებითი მორალური კანონი, რომელიც გვასწავლის, თუ როგორ უნდა და როგორ არ უნდა მოიქცნენ ადამიანები. როგორც ჯონ ლოკი წერს, არსებობს „ბუნებითი კანონები“ და ეს კანონები „ასწავლის ყველა ადამიანს, ვინც მას ყურს ათხოვებს, რომ რაკი ყოველი კაცი თავისუფალი და თანასწორია, არავის აქვს უფლება ხელყოს სხვისი სიცოცხლე, ჯანმრთელობა, თავისუფლება ან საკუთრება“ დამფუძნებლები თანხმდებოდნენ: “ადამიანს”, წერდა თომას ჯეფერსონი, “ბუნებით აქვს მინიჭებული უფლებები” და ეს უფლებები “მორალური კანონის” საკითხია; ამრიგად, ისინი “თანდაყოლილი”, “განუყოფელი” და “უცვლელია”. თავისუფალი ხალხი ცნობს ”თავიანთ უფლებებს, რომლებიც გამომდინარეობს ბუნების კანონებიდან და არ არის საჩუქარი რაიმე ზემდგომის”.
ამ აზრს იზიარებს ბევრი კონსტიტუციური კონსერვატორი, ჩაის სმის პარტიელი და სხვები, რომლებიც ცდილობენ თავისუფლების დაცვას. მაგრამ ეს თეორიაც ვერ უძლებს ყურადღებით დაკვირვებასა და შემოწმებას.
”ბუნებითი” კანონი, რომელსაც ლოკი, ჯეფერსონი და განმანათლებლობის სხვა მოაზროვნეები ახსენებენ, არის არა ბუნებითი კანონი, არამედ ”ზებუნებითი”. ის მოდის არა ბუნებიდან, არამედ “ღმერთისგან”. როგორც ლოკმა თქვა ზემოთ ციტირებული პასაჟის გაფართოებულ ვერსიაში: არსებობს ”ბუნების კანონი” და ეს კანონი:
“ასწავლის ყველა ადამიანს, ვინც მას ყურს ათხოვებს, რომ რაკი ყოველი კაცი თავისუფალი და თანასწორია, არავის აქვს უფლება ხელყოს სხვისი სიცოცხლე, ჯანმრთელობა, თავისუფლება ან საკუთრება; რადგან ყოველი კაცი ერთი ყოვლად ძლიერი და უსასრულოდ ბრძენი შემოქმედის შექმნილია; ერთი უზენაესი ბატონის მსახურია, მსოფლიოში მისი განგებითა და მისი საქმის გასაკეთებლად მოვლენილი; ისინი ეკუთვნიან მას, ვისი შექმნილნიც არიან და უნდა იარსებონ მანამ, სანამ ესიამოვნება მას, და არა სხვა [ადამიანებს].”
სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ”ბუნებითი კანონი”, რომელიც ქმნის ადამიანის უფლებებს, წარმოადგენს ღმერთის კანონს: ის ბრძანებს, რომ ჩვენ მისი საკუთრება ვართ და მის მიზნებს უნდა ვემსახუროთ; ამრიგად, ადამიანებს არ აქვთ უფლება, თავიანთი მიზნების მისაღწევად გამოგვიყენონ.
ჯეფერსონს და სხვა დამფუძნებლებს არსებითად ერთნაირი მოსაზრება ჰქონდათ. ჯეფერსონი წერდა: „ჩვენი ბუნების მორალური კანონი არის ის მორალური კანონი, რომელსაც ადამიანი მისი შემოქმედის მიერ დაექვემდებარა“.
“ბუნებითი კანონის თანახმად, ყველა ადამიანი თავისუფლად იბადება, ყველა მოდის სამყაროში საკუთარ პიროვნებაზე უფლების ქონით, რაც მოიცავს მისი სურვილისამებრ გამოყენების თავისუფლებას. ეს არის ის, რასაც პირად თავისუფლებას უწოდებენ და ადამიანს ეს ყველაფერი მისივე ბუნების ავტორმა უბოძა”.
ალექსანდერ ჰამილტონი წერდა:
“ბრძენი ადამიანები, ყოველ დროს. . . ვარაუდობდნენ, რომ ღმერთმა შეადგინა მარადიული და უცვლელი კანონი, რომელიც აუცილებლად სავალდებულოა მთელი კაცობრიობისთვის და რომელიც არსებობდა ადამიანის მიერ შექმნილ ნებისმიერ ინსტიტუტამდე. ეს არის ის, რასაც ბუნებითი კანონი ეწოდება. . . . ამ კანონზეა დამოკიდებული კაცობრიობის ბუნებითი უფლებები”
ჯორჯ მეისონმა დაწერა: ”ბუნებითი კანონები ღმერთის კანონებია, ღმერთის ძალაუფლებას კი დედამიწაზე ვერცერთი ძალა ვერ შეცვლის”. ჯონ ადამსმა კი აღნიშნა, რომ ადამიანს აქვს უფლებები “რომელიც წინ უსწრებს ყველა მთავრობის მინიჭებულ – უფლებას, რომელთა გაუქმება ან შეზღუდვა არ შეიძლება ადამიანის შექმნილი კანონებით. ეს უფლებები სამყაროს დიდი კანონმდებლისგან მომდინარეობს”.
ეს არის ზოგადად მიღებული შეხედულება “ბუნებითი” უფლებების წყაროსა და მნიშვნელობასთან დაკავშირებით. მაგრამ მოსაზრება, რომ უფლებები ღმერთის მიერ შექმნილი ბუნებითი კანონიდან მომდინარეობს, იგივე პრობლემებს შეიცავს, რასაც ის იდეა, რომ უფლებები ღმერთისგან პირდაპირ მოდის.
თუ ბუნებრივი უფლებები ღმერთისგან მოდის, მაშინ მათი არსებობის მტკიცებულება დამოკიდებულია ღმერთის არსებობის მტკიცებულებაზე – და კიდევ უფრო მეტიც, იმის მტკიცებაზე, რომ ღმერთი რატომღაც ქმნის უფლებებს და ამავე დროს არ შეუძლია მათი გაუქმება. კიდევ ერთხელ, არ არსებობს არანაირი მტკიცებულება ღმერთის არსებობის შესახებ, მით უფრო ბუნებითი მორალური კანონების ან განუყოფელი უფლებების არსებობის შესახებ, რომლებიც როგორღაც გამომდინარეობს ღმერთის ნებისგან.
თუ ჩვენ გვინდა დავიცვათ უფლებები, უნდა შეგვეძლოს უფრო მეტის გაკეთება, ვიდრე უბრალოდ თქმაა, რომ უფლებები გვაქვს. ჩვენ უნდა შეგვეძლოს რაციონალურად ავუხსნათ ადამიანებს, თუ საიდან მოდის უფლებები და რატომ გვაქვს ისინი. ამ მიზნის მისაღწევად, ჩვენ გვჭირდება რაციონალურად აღვწეროთ ბუნებითი მორალური კანონი, რომელიც გამომდინარეობს არა “ზებუნებრივი სამყაროდან”, არამედ რეალური ბუნებიდან. საჭიროა, ბუნებითი მორალური კანონების არსებობა დავამტკიცოთ შესაბამისი დაკვირვებადი მტკიცებულებებით და ლოგიკის გამოყენებით.
აინ რენდმა სწორედ ის უზრუნველყო.
ლოკისა და დამფუძნებლების მსგავსად, რენდს მიაჩნდა, რომ ინდივიდებს აქვთ სიცოცხლის, თავისუფლების, საკუთრებისა და ბედნიერებისკენ სწრაფვის უფლება. მაგრამ ბუნებითი უფლებების სხვა დამცველებისგან განსხვავებით, ის ამ დასკვნამდე ძალიან განსხვავებულად მივიდა. რენდის კონცეფციას საფუძვლად უდევს ფაქტები და დაკვირვების მეთოდი. მისი უფლებების თეორია მორალის უფრო ფუნდამენტური თეორიიდან მომდინარეობს. ამრიგად, რენდის უფლებების თეორიის გასაგებად, უნდა დავიწყოთ მისი მორალის თეორიის მოკლე მიმოხილვა.
- აინ რენდის დაკვირვებაზე დაფუძნებული მორალური თეორია
მორალი ან ეთიკა “ღირებულებათა კოდექსია, რომლითაც ადამიანი გადაწყვეტილების მიღებისა და ქმედების დროს ხელმძღვანელობს. აღნიშნული მოქმედებები და გადაწყვეტილებები განკარგავს, თუ რა იქნება მისი ცხოვრების მიზანი და მიმართულება. პირველი ნაბიჯი ღირებულებათა ბუნების გააზრებაა იმისათვის, რომ შემდგომში ღირებულებათა კოდექსის რაობა გავიგოთ. რენდის მიდგომა მორალთან დაკავშირებით არ იწყება შეკითხვით, თუ რომელი მორალური კოდექსი უნდა მივიღო, არამედ ის სვამს შეკითხვას, თუ “რა არის ღირებულებები? რატომ სჭირდება ისინი ადამიანს”. ამ შეკითხვებმა რენდის ყურადღება მანამდე დამკვიდრებულ ხედვებს ჩამოაშორა და რეალობის ფაქტებისკენ მიაპყრო.
რეალობის შემხედვარე, რენდმა განსაზღვრა, რომ “ღირებულება” არის “ის რისთვისაც ადამიანი მოქმედებს, რომ მოიპოვოს და/ან შეინარჩუნოს”. ჩვენ ამის ფაქტობრივი დადასტურება ჩვენს გარშემო ყველგან შეგვიძლია ვიხილოთ: ადამიანები მოქმედებენ, რომ გამოიმუშაონ და შეინარჩუნონ ფული; ისინი აფასებენ ფულს. სტუდენტები მოქმედებენ და ინარჩუნებენ კარგ ნიშნებს; ისინი აფასებენ კარგ ქულებს. მრევლი მოქმედებს და ინარჩუნებს “ღმერთთან” კავშირს; ისინი აფასებენ ამ ღირებულებას. ადამიანები მოქმედებენ კარიერისთვის, ასევე რომ შექმნან და შეინარჩუნონ რომანტიკული ურთიერთობები, რომ მოიპოვონ და შეინარჩუნონ თავისუფლება და ა. შ. ყველაფერი ის, რისთვისაც ადამიანი მოქმედებს, რომ მოიპოვოს და შეინარჩუნოს მისივე ღირებულებებია. მნიშვნელოვანი სიტყვა აქ მოქმედებაა. ღირებულებები ქმედებათა ობიექტია. (გთხოვთ, განსაკუთრებით მოინიშნოთ აღნიშნული, რადგან ეს ძალიან მნიშვნელოვანი ასპექტია რენდის მორალური პრინციპების, ასევე უფლებათა პრინციპების გააზრებაში. ჩვენ დავაკვირდებით მოქმედებებისა და ღირებულებების ურთიერთკავშირს არაერთხელ და მზარდი მნიშვნელობით ამ ესეს დარჩენილ ნაწილში).
რეალობაზე დაკვირვებით რენდმა ასევე შეამჩნია, რომ ეს ფენომენი არა მხოლოდ ადამიანებს, არამედ ყველა ცოცხალ ორგანიზმსაც და მხოლოდ ცოცხალ ორგანიზმებს უკავშირდებოდა. ჩვენ ეს შეგვიძლია ცხადად ვიხილოთ: ხეები, ვეფხვები და ადამიანები მოქმედებენ მიზნებისთვის. ქვები, მდინარეები და ჩაქუჩები კი არა. ხეები, მაგალითად, ზრდიან თავიანთ ფესვებს მიწაში და ტოტებს მზეს მიაპყრობენ; ისინი აფასებენ მინერალებს, წყალსა და მზის სხივებს. ვეფხვები ანტილოპებზე ნადირობენ და სძინავთ ხის ქვეშ; აფასებენ ხორცსა და ჩრდილს. ეს ერთგვარი შაბლონი გრძელდება მცენარეთა და ცხოველთა სამყაროს თითოეულ ელემენტში: თითოეული ცოცხალი ორგანიზმი თვითწარმოქმნილი და მიზნისკენ მიმართული ქმედებებით მოქმედებს.
მეორე მხრივ, უსულო საგნებს მსგავსი ქმედებები არ ახასიათებს. ისინი შეიძლება გადაადგილებულნი იყვნენ, მაგრამ თავად არ მოქმედებენ, როგორც ცოცხალი ორგანიზმები – თვითწარმოქმნილი და მიზნისკენ მიმართული ქმედებებით. ქვა რჩება იქ, სადაც არის, იქამდე სანამ სხვა გარე ძალა, როგორებიცაა ტალღა და ჩაქუჩი, არ დაარტყამს და გადააადგილებს. მდინარე მოედინება, მაგრამ მისი მოძრაობა მისგანვე წარმოქმნილი არ არის; წყალი მოქმედებს მხოლოდ იმიტომ, რომ არსებობს გარე ძალა – ამ შემთხვევაში დედამიწის გრავიტაციული ძალა. ჩაქუჩი თავისთავად არ ამსხვრევს კლდეებს და არ აჭედებს ლურსმნებს; ის არ წარმოქმნის საკუთარ მოქმედებას.
რენდი დააკვირდა და აღნიშნა, რომ მიზეზი რატომაც უსულო საგნები არ მოქმედებენ იმავე გაგებით როგორც სულიერები, არის ის, რომ მათ არ აქვთ საჭიროებები და შესაბამისად არც საპასუხო ქმედებათა საშუალებები. მხოლოდ ცოცხალ ორგანიზმებს აქვთ საჭიროებები, მიზნები, ან ღირებულებები; შესაბამისად, მხოლოდ მათ აქვთ საშუალებები, ამ ყველაფრისთვის იმოქმედონ.
განმარტა რა, რომ ღირებულება არის ის, რისთვისაც ადამიანი მოქმედებს, რომ მოიპოვოს და შეინარჩუნოს – და რომ მხოლოდ ცოცხალი ორგანიზმები მოიპოვებენ ღირებულებებს – რენდმა დასვა შეკითხვა: რატომ ეძებენ ცოცხალი ორგანიზმები ღირებულებებს? რისთვის არის ეს ღირებულებები? “ღირებულების კონცეფცია პირველადი არ არის,” დააკვირდა რენდი. “ის მოითხოვს პასუხებს შეკითხვაზე, თუ ღირებულება ვისთვის და რის გამო? მოითხოვს ერთეულს, რომელიც იმოქმედებს მიზნის მიღწევისთვის და რომელიც იქნება ალტერნატივის წინაშე”. ხე დგას ალტერნატივის წინაშე, რომ მიწვდეს წყალს და მზის სხივს – ან არა. ვეფხვი დგას ალტერნატივის წინაშე, რომ დაიჭიროს და თან ჰქონდეს ნანადირევი – ან არა. ადამიანის დგას ალტერნატივის წინაშე, რომ მიაღწიოს მიზნებს – ან არა. ობიექტები მოქმედებენ, რომ მოიპოვონ და შეინარჩუნონ თავიანთი ღირებულებები – ღირებულებები მათთვის.
ეს პასუხს სცემს შეკითხვას: “ვისთვის?”, მაგრამ თუ “რისთვის?” პასუხგაუცემელი რჩება.
რა მნიშვნელობა აქვს მიაღწევს თუ არა ორგანიზმი თავის მიზნებს? რა მოხდება, თუ ის წარმატებას მიაღწევს? რა მოხდება, თუ ის ვერ მიაღწევს? საბოლოოდ რა დგება საფრთხის წინაშე? ეს არის რენდის ძირითადი პასაჟი ამ საკითხთან დაკავშირებით:
“სამყაროში არსებობს მხოლოდ ერთი ფუნდამენტური ალტერნატივა: არსებობა თუ არარსებობა – და ეს ეხება ერთეულთა ერთ კლასს: ცოცხალ ორგანიზმებს. უსულო მატერიის არსებობა უპირობოა, სიცოცხლის არსებობა არა: ის დამოკიდებულია მოქმედების კონკრეტულ კურსზე. მატერია ურღვევია, ის იცვლის ფორმებს, მაგრამ მას არ შეუძლია შეწყვიტოს არსებობა. მხოლოდ ცოცხალი ორგანიზმია, რომელიც დგას მუდმივი ალტერნატივის წინაშე: სიცოცხლე ან სიკვდილი. ცხოვრება არის თვითშენარჩუნებისა და თვითწარმოქმნილ ქმედებათა პროცესი. თუ ორგანიზმი ვერ ახერხებს ამ მოქმედებას, ის კვდება; მისი ქიმიური ელემენტები რჩება, მაგრამ მისი სიცოცხლე ქრება.”
მიზეზი თუ რატომ სჭირდებათ ადამიანებს ღირებულებები არის ის: რომ იცხოვრონ. პასუხი შეკითხვაზე “რისთვის” არის: სიცოცხლისთვის. ცხოვრება პირობითია: თუ ცოცხალი ორგანიზმი განახორციელებს იმ ქმედებებს, რომლებიც მისი სიცოცხლისთვის საჭიროა, ის ცოცხალი იქნება; თუ რაიმე მიზეზით ვერ მოახერხებს ამას, ის მოკვდება. ადამიანები ამ პრინციპისთვის გამონაკლისებს არ წარმოადგენენ. ადამიანებს სჭირდებათ ღირებულებები იმავე მიზეზით, რისთვისაც – მცენარეებსა და ცხოველებს: რომ შეინარჩუნენ და გაიხანგრძლივონ ცხოვრება.
ამ დაკვირვებაზე დაყრდნობით, რენდმა აღმოაჩინა, რომ ორგანიზმის სიცოცხლე მისი უმთავრესი ღირებულებაა და შესაბამისად ღირებულების სტანდარტიც – სტანდარტი, რომლითაც მისი სხვა ღირებულებები და ქმედებები უნდა შეფასდეს. ხის ღირებულებათა სტანდარტი მისივე სიცოცხლის საჭიროებებია (ბუნებისგან დაწესებული). ვეფხვის ღირებულებათა სტანდარტი მისივე სიცოცხლის საჭიროებებია ასევე დაწესებული ბუნებისგან. და ადამიანის ღირებულებათა სტანდარტი ასევე მისივე სიცოცხლის საჭიროებებია, ასევე დაწესებული ბუნებისგან.
ახლა ჩვენი მიზანი ის არ არის, რომ გამოვიკვლიოთ იმ მტკიცებულების ყველა ნიუანსი, რომ ორგანიზმის სიცოცხლე მისი ღირებულების სტანდარტია. არც ის, რომ ამ იდეის შესაძლო საწინააღმდეგო აზრები განვიხილოთ. უფრო მეტიც, ჩვენი მიზანია გამოვიკვლიოთ ის ძირითადი ფაქტები, რომლებიც წარმოშობენ ამ პრინციპს, დავინახოთ, თუ როგორ ამყარებენ ისინი მას (ამ პრინციპს) ამ აღქმულ რეალობაში და საბოლოოდ ვიხილოთ, თუ როგორ საფუძველს უქმნის ეს პრინციპი და როგორ წარმოშობს უფლებების პრინციპს. ამ მიზნით, ჩვენ ყურადღებას გავამახვილებთ რამდენიმე მნიშვნელოვან კომპონენტზე.
კითხვაზე “რატომ სჭირდება ადამიანს ღირებულებები?” რენდმა შეინარჩუნა ფაქტზე ორიენტირებული მსჯელობა. თუ ადამიანს სჭირდება ფასეულობები, მაშინ მიზეზი, რის გამოც იგი სჭირდება, მნიშვნელოვნად შეუწყობს ხელს იმის დადგენას, თუ რომელი ღირებულებებია ლეგიტიმური და რომელი არა. თუ ადამიანს არ სჭირდება ღირებულებები, მაშინ მას არ სჭირდება ის – და საერთოდ არ აქვს აზრი ამ საკითხის განხილვას. რენდმა აღმოაჩინა, რომ ადამიანს სჭირდება ღირებულებები და მიზეზი, რის გამოც მას ისინი სჭირდება არის, რომ იცოცხლოს. მორალური ღირებულებები – ღირებულებები ადამიანის არჩევანის სფეროში – არის ფაქტები, რომლებიც ადამიანის ცხოვრების მოთხოვნებს მიემართება.
რადგანაც ჩვენ გვაქვს თავისუფალი ნება, ჩვენ ვირჩევთ ჩვენს ღირებულებებს; შესაბამისად, ჩვენ შეგვიძლია ავირჩიოთ ან ობიექტურად ლეგიტიმური, ცხოვრებისთვის საჭირო ღირებულებები (მაგ. რომ მივაღწიოთ საოცარ კარიერას, ან შევინარჩუნოთ ღირსეული მეუღლე, დავამყაროთ და შევინარჩუნოთ ცივილიზებული საზოგადოება) – ან ობიექტურად არალეგიტიმური, ცხოვრებისთვის საშიში ღირებულებები (მაგ. ჰეროინის მიღება, მოძალადე მეუღლესთან დარჩენა, კომუნიზმისა და შარიათის კანონების მხარდაჭერა). მაგრამ რაც არ უნდა იყოს ჩვენი არჩევანი, ფაქტი ფაქტად რჩება: ერთადერთი მიზეზი, რის გამოც შეგვიძლია ჩვენ მოვიპოვოთ ღირებულებები არის ის, რომ ჩვენ ცოცხლები ვართ, და ერთადერთი მიზეზი რის გამოც გვჭირდება ღირებულებები არის ის, რომ ვიცხოვროთ. ეს დაკვირვებაზე დამყარებული პინციპი არის უმთავრესი იმისთვის, რომ გავიაზროთ, თუ როგორ არის მორალი და უფლებათა პრინციპები დაფუძნებული რეალობის გარდაუვალ ფაქტებზე: მხოლოდ სიცოცხლე ქმნის ღირებულებას შესაძლებელს, მხოლოდ სიცოცხლე ქმნის ღირებულებას საჭიროს. ან: ჩვენ უნდა ვიცოცხლოთ იმისათვის, რომ მოვიპოვოთ ღირებულებები. ჩვენ უნდა მოვიპოვოთ ღირებულებები იმისათვის, რომ ვიცოცხლოთ.
ეს მეტაფიზიკური ფაქტებია – ფაქტები ჩვენი რეალობის ფუნდამენტურ ბუნებაზე, იმაზე თუ როგორია სამყარო იმისდა მიუხედავად, თუ რას მოელიან მისგან, რას გრძნობენ მასზე, რას ლოცულობენ ან რას ირჩევენ. ეს ფაქტები განაპირობებენ უმთავრეს ეპისტემოლოგიურ პრინციპს – პრინციპი, რომელიც ეხება “ღირებულების” კონცეფციის სწორ და არასწორ გამოყენებას. ვციტირებ რენდს:
“მეტაფიზიკურად, სიცოცხლე არის ერთადერთი ფენომენი, რომელიც არის თვითმიზანი: ღირებულება, რომელიც მიიღება და ნარჩუნდება მოქმედების მუდმივი პროცესით. ეპისტემოლოგიურად, “ღირებულების” კონცეფცია გენეტიკურად არის დამოკიდებული და გამომდინარეობს “ცხოვრების” წინმსწრები კონცეფციისგან. საუბარი “ღირებულებაზე”, “სიცოცხლის” კონცეფციისგან გამოცალკევებით, წინააღმდეგობრივია (თუ უარესი არა). “მხოლოდ” სიცოცხლის “კონცეფციაა ის, რაც შესაძლებელს ხდის” ღირებულების “კონცეფციას.”
ღირებულებაზე სიცოცხლისგან განცალკევებით რომ ვისაუბროთ, წინააღმდეგობრივზე უარესია, ამით ჩვენ ღირებულების კონცეფციას მისი კონცეპტუალური საფუძვლისგან ვაცალკევებთ – საფუძვლისგან, რომელზეც ის იერარქიულად არის დამოკიდებელი და რასთან კავშირის გამოც მას აქვს მნიშვნელობა. სიცოცხლის კონცეფციისგან განცალკევებულ ღირებულების კონცეფციას რეალობაში საფუძველი არ გააჩნია; იგი მოწყვეტილია ფაქტობრივ ბაზას და ამგვარად წარმოადგენს სუბიექტურ გამონათქვამს. ღირებულებაზე სიცოცხლისგან დამოუკიდებლად ლაპარაკი ნიშნავს ჩაიდინო ის, რასაც რენდმა უწოდა „კონცეფციების მოპარვის შეცდომა“. აღნიშნული მოიცავს კონკრეტული კონცეფციის გამოყენებას და იმავე დროს უფრო ფუნდამენტური კონცეფციის (რაზეც ის ლოგიკურად არის დამოკიდებული) იგნორირებას ან უარყოფას.
ღირებულების კონცეფცია დაფუძნებულია ცხოვრების კონცეფციაზე. ღირებულება ნიშნავს “იმას, რის მიმართაც ცოცხალი არსება მოქმედებს”. ხოლო მორალური ღირებულება – ღირებულება ადამიანებისთვის – ნიშნავს „იმას, რის მიმართაც ადამიანი მოქმედებს მისივე ცხოვრების მოთხოვნების შესაბამისად“.
რენდმა შემდგომ აღნიშნა, რომ რადგანაც ადამიანები ინდივიდები არიან – თითოეულს თავისი სხეული, თავისი გონება, საკუთარი ცხოვრება – ეს სტანდარტი ეხება ადამიანებს, როგორც ინდივიდებს. ადამიანის ცხოვრება არის მორალური ღირებულების სტანდარტი – და თითოეული ადამიანის საკუთარი სიცოცხლე მისი საბოლოო ღირებულებაა. თითოეული ინდივიდი მორალურად არის საკუთარი მიზანი – და არა საშუალება სხვების მიზნებისათვის . აქ მორალური პრინციპი ეგოიზმია.
ეგოიზმი იმ ფაქტის აღიარებაა, რომ თითოეულმა ინდივიდმა უნდა იმოქმედოს იმისთვის, რომ ხელი შეუწყოს საკუთარ ცხოვრებას და რომ ის არის შესაფერისი სარგებლის მიმღები მისივე მორალური ქმედებების. ამ პრინციპის ვალიდურობა ნაგულისხმევია ღირებულებების ძირეულ ბუნებაში. ღირებულება არის ცოცხალი ორგანიზმის მიერ განხორციელებული მოქმედების ობიექტი სიცოცხლის შენარჩუნებისა და შემდგომი განვითარებისათვის. ისევ და ისევ, ის ფაქტი, რომ ადამიანებს შეუძლიათ აირჩიონ სიცოცხლის საწინააღმდეგო ღირებულებები, არ ცვლის ღირებულების კონცეფციის ფესვებს ან იმ ფაქტს, რომ ერთადერთი დემონსტრაციულად ლეგიტიმური ღირებულებებია ის, რაც ხელს უწყობს ადამიანის სიცოცხლეს.
მნიშვნელოვანია, რომ ეგოიზმი (სწორად გაგებული) არ არის ჰედონიზმი ან სუბიექტივიზმი; მას „სიამოვნება“ ან „გრძნობები“ ღირებულების სტანდარტად დაწესებული არ აქვს. ადამიანმა შეიძლება სიამოვნება მიიღოს ისეთი ქმედებებით, რომლებიც არ არის კარგი მისი ცხოვრებისათვის; მაგალითად, ბალერინამ შეიძლება სიამოვნება მიიღოს ბევრი ნამცხვრისა და ნაყინის ჭამით, მაგრამ თუ ამით ის მოიმატებს წონაში, ეს ხელს შეუშლის ბალერინას კარიერას. ანალოგიურად, ადამიანმა შეიძლება რაიმეზე იგრძნოს, რომ კარგია და გააკეთოს, მაგრამ რეალურად ეს არ იყოს კარგი მისი ცხოვრებისათვის; მაგალითად, გამყიდველს შეიძლება ერთ დილას ძილი მოუნდეს, მაგრამ თუ ეს ნიშნავს რომ ის გამოტოვებს მნიშვნელოვან შეხვედრას და დაკარგავს მომხმარებელს, ეს აღარ იქნება მის ინტერესებში.
რეალობის შემხედვარე, რენდმა დაინახა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ სიამოვნების განცდა – და უფრო ფართო თვალსაზრისით ბედნიერების მიღწევა – არის ადამიანის ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი ასპექტი, ის არ არის და არ შეიძლება იყოს მორალური ღირებულების სტანდარტი. „ბედნიერება, – აღნიშნა რენდმა, – შეიძლება სწორად იყოს მიჩნეული ეთიკის მიზნად, მაგრამ არა სტანდარტად. ეთიკის ამოცანაა განსაზღვროს ადამიანის სათანადო ღირებულებების კოდი და ამით მისცეს მას ბედნიერების მიღწევის საშუალება.”
ასეთი დაკვირვებების საფუძველზე, რენდმა მიაღწია ორმაგი პრინციპის იდეას და დაამტკიცა, რომ ადამიანის ცხოვრება არის მორალური ღირებულების ობიექტური სტანდარტი, ხოლო ბედნიერება არის თითოეული ადამიანის ცხოვრების მორალური მიზანი.
ეს ყველაფერი ბადებს შეკითხვას: როგორ შეგვიძლია ვიცოდეთ რომელი ქმედებები ემსახურება ჩვენს ცხოვრებასა და ბედნიერებას? რა უნდა გავაკეთოთ იმისათვის, რომ ვიცხოვროთ და წარმატებული ვიყოთ? ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად რენდმა კვლავ შეხედა რეალობას და დაკვირვების საფუძველზე ჩამოაყალიბა პრინციპები.
რენდმა დაინახა, რომ ადამიანს, ისევე როგორც ყველა ცოცხალ არსებას, აქვს გადარჩენის საშუალება. ვინაიდან მცენარეები გადარჩებიან ავტომატური ვეგეტატიური პროცესის (ფოტოსინთეზის) საშუალებით, ხოლო ცხოველები გადარჩებიან ავტომატური ინსტინქტური პროცესების საშუალებით (ნადირობა, გაქცევა, ბუდის აგება და სხვა), ადამიანი გადარჩება ნებაყოფლობითი საშუალებებით – თავისი გონების გამოყენების არჩევის გზით, რაც გულისხმობს იმის გამოვლენასა და შესრულებას, რასაც მისი ცხოვრება მოითხოვს.
მიუხედავად იმისა, რომ არჩევანი გამოიყენოს საკუთარი გონება თუ არა, დამოკიდებულია ინდივიდზე (ადამიანს შეუძლია აირჩიოს გონების გამოყენება ან უარი თქვას მასზე), ადამიანის ცხოვრების ძირითად მოთხოვნებს მისი ბუნება განსაზღვრავს. ისინი მეტაფიზიკურად მოცემული ფაქტებია. ჩვენ გვჭირდება საკვები, ტანსაცმელი, თავშესაფარი, წამალი და სხვა მატერიალური საქონელი, რათა ვიცხოვროთ და წინსვლას მივაღწიოთ. ჩვენ ასევე გვჭირდება თავდაჯერებულობა, პირადი მიზნები, რომანტიკული სიყვარული და სხვა სულიერი ფასეულობები, რათა სულიერად გავმდიდრდეთ. უფრო ფუნდამენტურად, ჩვენ გვჭირდება ცოდნა ასეთი საჭიროებების შესახებ და ცოდნა, თუ როგორ უნდა მივიღოთ ისინი. ასე რომ, ჩნდება კითხვა: რა უნდა გავაკეთოთ იმისათვის, რომ მივიღოთ სწორედ ასეთი ცოდნა და შევიძინოთ ასეთი ღირებულებები?
რენდმა აღნიშნა, რომ უპირველეს ყოვლისა ჩვენ უნდა გამოვიყენოთ გონიერება, ის უნარი, რომელიც განსაზღვრავს და აერთიანებს ადამიანის გრძნობის ორგანოებით მოწოდებულ მასალას. გონება არის ჩვენი საშუალება სამყაროს, საკუთარი თავის და ჩვენი მოთხოვნილებების გასაგებად; ამრიგად, თუ ჩვენ გვსურს გავიგოთ ყველაფერი, ჩვენ უნდა გამოვიყენოთ გონება; ჩვენ უნდა დავაკვირდეთ რეალობას და ვიფიქროთ.
“ადამიანი ვერ გადარჩება, როგორც ცხოველები, მხოლოდ აღქმათა ხელმძღვანელობით. შიმშილის გრძნობა ეუბნება მას, რომ სჭირდება საკვები, მაგრამ ის არ ეტყვის, თუ როგორ მიიღოს და არ ეტყვის რა საკვებია მისთვის კარგი ან შხამიანი. მას არ შეუძლია თავისი უმარტივესი ფიზიკური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება აზროვნების პროცესის გარეშე. მას სჭირდება აზროვნების პროცესი იმის აღმოსაჩენად, თუ როგორ უნდა დარგოს და გაზარდოს თავისი საკვები ან როგორ დაამზადოს იარაღი სანადიროდ. მისმა პერცეფციებმა შეიძლება მიიყვანოს იგი გამოქვაბულში, თუკი ის ხელმისაწვდომია – მაგრამ უმარტივესი თავშესაფრის ასაშენებლად მას აზროვნების პროცესი სჭირდება. არავითარი აღქმა და არც “ინსტინქტი” არ ეტყვის, როგორ აანთოს ცეცხლი, როგორ მოქსოვოს, როგორ დაამზადოს ხელსაწყოები, როგორ გააკეთოს ბორბალი, როგორ გააკეთოს თვითმფრინავი, როგორ განახორციელოს აპენდექტომია, როგორ აწარმოოს ელექტრო ნათურა ან ელექტრონული მილი ან ციკლოტრონი ან ასანთის კოლოფი. მისი სიცოცხლე დამოკიდებულია ასეთ ცოდნაზე – და მხოლოდ მისი ცნობიერების ნებაყოფლობით მოქმედებას, აზროვნების პროცესს, შეუძლია ამის უზრუნველყოფა.”
და გონება არ არის მხოლოდ ჩვენი საშუალება ჩვენი ფიზიკური მოთხოვნილებების ცოდნის მოსაპოვებლად; ის ასევე არის ჩვენი სულიერი მოთხოვნილებების ცოდნის მიღების საშუალებაც. გონივრულობის წყალობით ვსწავლობთ, რა არის თავდაჯერებულობა, რატომ გვჭირდება და როგორ მოვიპოვოთ იგი; გრძელვადიანი მიზნების მნიშვნელობას, რომელი მათგანი ემსახურება ჩვენს ცხოვრებასა და ბედნიერებას და რომელი – არა; სიყვარულის ბუნებას, ცოდნა იმის შესახებ, თუ როგორ შევქმნათ და შევინარჩუნოთ მშვენიერი რომანტიული ურთიერთობა; და ასე შემდეგ. ჩვენ არ ვართ დაბადებული რაიმე ასეთი ცოდნით; და რამდენადაც ჩვენ მოვიპოვებთ მას, ამას გაკეთებთ გონიერების საშუალებით.
ამგვარი დაკვირვებების საფუძველზე რენდმა გონიერება დაასახელა როგორც ჩვენი ფუნდამენტური ცხოვრების საშუალება, ჩვენი ძირითადი სიცოცხლის ფასეულობა და, შესაბამისად, ჩვენი ძირითადი მორალური ღირებულება. თუ ჩვენ გვინდა ცხოვრება და განვითარება, ჩვენ უნდა გამოვიყენოთ გონება: ჩვენ უნდა დავაკვირდეთ რეალობას და ვიფიქროთ; ჩვენ უნდა გავაერთიანოთ ჩვენი დაკვირვებები კონცეფციებში, განზოგადებებში და პრინციპებში, რომლებიც შეესაბამება რეალობას; და ჩვენ უნდა ვიმოქმედოთ შესაბამისად.
ვინაიდან ყველა ცოცხალი არსება უნდა მოქმედებდეს იმისათვის, რომ იცხოვროს, ადამიანებმა უნდა იმოქმედონ რაციონალურად. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ჩვენ ყოველთვის უნდა ვიყოთ სწორი ან არასოდეს დავუშვათ შეცდომები – ეს შეუძლებელი სტანდარტი იქნებოდა. ჩვენ არც ყოვლისმცოდნე ვართ და არც უშეცდომო; ჩვენი ცოდნა შემოიფარგლება იმით, რაც ვისწავლეთ ნებისმიერ დროს და ასევე შესაძლებელია შევცდეთ აზროვნების პროცესში, დასკვნებსა და განსჯებში. თუმცა, ეს არ არის პრობლემა, რადგან ჩვენ ყოველთვის შეგვიძლია მივიღოთ დამატებითი ცოდნა ან გამოვასწოროთ შეცდომები გონების გამოყენებით ან მისი ხელახალი გამოყენებით – რეალობაზე დაკვირვებით, ჩვენი დაკვირვებების ცნებებსა და განზოგადებებში ინტეგრირებით და ჩვენს აზროვნებაში წინააღმდეგობების შემოწმებით.
მორალური პრინციპი შემდეგია: თუ ჩვენ გვინდა ვიცხოვროთ და განვითარდეთ, ჩვენ ყოველთვის უნდა ვიმოქმედოთ ჩვენი რაციონალური განსჯის – ჩვენი ცხოვრების ძირითადი საშუალებების მიხედვით. ამას მივყავართ შეკითხვამდე – რამ შეიძლება შეგვიშალოს ხელი?
რეალობის შემხედვარე რენდმა შენიშნა, რომ ერთადერთი მიზეზი, რამაც შეიძლება შეაჩეროს ადამიანი, გამოიყენოს თავისი განსჯა არის სხვა ადამიანები; და ერთადერთი გზა, რომლითაც მათ შეუძლიათ მისი შეჩერება, არის ფიზიკური ძალის გამოყენება. ამის ცხადად სანახავად, დავუშვათ, რომ მარტო ხართ კუნძულზე. რამ შეიძლება შეგიშალოთ ხელი რომ იმოქმედოთ თქვენი განსჯის შესაბამისად? არაფერს არ შეუძლია. თუ გადაწყვეტთ, რომ უნდა წახვიდეთ სათევზაოდ ან შეაგროვოთ კენკრა ან ააშენოთ თავშესაფარი, ამის გაკეთება თავისუფლად შეგიძლიათ. მაგრამ დავუშვათ, რომ სხვა ადამიანიც არის კუნძულზე, გადმოხტა თავისი ნავიდან და მიგაბათ ხეზე. ცხადია, თქვენ აღარ ხართ თავისუფალი, რომ იმოქმედოთ თქვენი განსჯის მიხედვით. თუ თქვენ აპირებდით თევზაობას, ახლა ვეღარ წახვალთ. თუ თქვენ გეგმავდით თავშესაფრის აშენებას, მას ვეღარ ააშენებთ. როგორიც არ უნდა იყოს თქვენი გეგმები, ისინი ახლა ჩაშლილია და თუკი თქვენ არ გათავისუფლდებით მონობისგან, მალე მოკვდებით.
სასტიკი ძალა გაჩნდა თქვენს აზროვნებასა და მოქმედებას შორის, თქვენს დაგეგმვასა და განხორციელებას შორის. თქვენ აღარ შეგიძლიათ იმოქმედოთ თქვენი განსჯით; თქვენ აღარ შეგიძლიათ იმოქმედოთ ისე, როგორც ამას თქვენი ცხოვრება მოითხოვს; თქვენ აღარ შეგიძლიათ იცხოვროთ ისე, როგორც ადამიანი. რასაკვირველია, მოძალადემ შეიძლება შეგინარჩუნოთ სუნთქვა; მაგრამ მონის “სიცოცხლე” არ არის ადამიანის სიცოცხლე. ადამიანის სიცოცხლე არის სიცოცხლე, რომელსაც ხელმძღვანელობს თავად ამ ადამიანის გონება.
ადამიანად რომ იცხოვროს, ადამიანმა უნდა შეძლოს თავისი განსჯით მოქმედება; ერთადერთი, რამაც შეიძლება მას ხელი შეუშალოს სხვა ადამიანები არიან; და ერთადერთი გზა, რომლითაც მათ შეუძლიათ მისი შეჩერება, ფიზიკური ძალის გამოყენებაა.
ეს პრინციპი მოქმედებს განურჩევლად ადგილმდებარეობისა, მიუხედავად ძალის სახისა (იარაღი თავზე, თაღლითობა, დაპატიმრების საფრთხე თუ სხვა), მიუხედავად იმისა, თუ ვინ გამოიყენებს ძალას (ინდივიდი, ჯგუფი თუ მთავრობა), და მიუხედავად იმისა, თუ რამდენად გამოიყენებს ძალა. რამდენიმე მაგალითი ადასტურებს ამას.
დავუშვათ, ქალი მიდის მაღაზიაში, რომ თავისი ფულით სასურსათო ნივთები იყიდოს, ხოლო ყაჩაღი გადმოუხტება, იარაღს თავზე დაადებს და ეუბნება: “მომეცი შენი საფულე ან მოგკლავ”. ახლა ქალს არ შეუძლია იმოქმედოს თავისი გეგმის მიხედვით. ან მან თავისი საფულე ქურდს უნდა გადასცეს, ან ის მას მოკლავს. ნებისმიერ შემთხვევაში, ის ვეღარ შეიძენს სურსათს. თუ ის გადასცემს თავის საფულეს ქურდს და თუ ის გაიქცევა მისი მოკვლის გარეშე, მაშინ ქალს შეეძლება გააგრძელოს მოქმედება თავისი განსჯით – მაგრამ, რაც მთავარია, არა მოპარული ფულის იმედად. მიუხედავად იმისა, რომ ქურდი გაქრა, მისი ძალადობის შედეგი რჩება. ქალის ფულის მიტაცებით, ის აფერხებს მას, რომ დახარჯოს ეს თანხა, ამდენად, აჩერებს მის მოქმედებას მისივე განსჯის შესაბამისად. ეს მიმდინარე ძალა არ აფერხებს მის ცხოვრებას მთლიანად, მაგრამ ნაწილობრივ ანგრევს მის ცხოვრებას: თუ მას ექნება თავისივე ფული, ის ან დახარჯავს ან დაზოგავს; მაგრამ რადგან ქურდს აქვს მისი ფული, მას არ შეუძლია მოიმოქმედოს რომელიმე. მას არ შეუძლია გამოიყენოს თავისი ფული ისე, როგორც თავად აირჩია.
რა ხარისხითაც არ უნდა გამოიყენებოდეს ფიზიკური ძალა პირის მიმართ, ის აფერხებს მის უნარს, იმოქმედოს თავისი განსჯით, თავისი ცხოვრების ძირითადი საშუალებით.
იხილეთ სხვა მაგალითი. დავუშვათ, კაცმა ნახა მეორადი მანქანის რეკლამა და წავიდა მის შესამოწმებლად. მფლობელი არწმუნებს მამაკაცს, რომ მანქანის ოდომეტრის მაჩვენებელი სწორია; თუმცა, ეს არ არის სიმართლე და მფლობელმა იცის ეს, რადგან მან დაწია რეალური მაჩვენებელი. კაცი ყიდულობს მანქანას და მიდის. მაგრამ კაცი არ მართავს მანქანას, რომელზეც იგი გაურიგდა გამყიდველს; ის არ მართავს მანქანას, რომლის ყიდვისთვისაც მზად იყო. გაუთვითცნობიერებლად ის მართავს სხვა მანქანას – რომელსაც უფრო მაღალი გარბენი აქვს, და არა იმას, რომლის შეძენისთვისაც მზად იყო. გამყიდველმა მოატყუა მამაკაცი მანქანის გარბენის შესახებ და გაყიდა ის ყალბი ინფორმაციის საფუძველზე – თაღლითმა მოატყუა მყიდველი. ეს პროცესი ნაწილობრივ თაღლითობაზე, ტყუილზე იყო დაფუძნებული. თაღლითმა მოიპოვა და ახლა ინახავს მამაკაცის ფულს, მისი ნების საწინააღმდეგოდ. ამით თაღლითი ფიზიკურად აიძულებს მამაკაცს იმოქმედოს თავისი განსჯის საწინააღმდეგოდ. მამაკაცის ფულის თაღლითურად აღებითა და შენახვით, თაღლითი ფიზიკურად აფერხებს მას დახარჯოს ან დაზოგოს ისე, როგორც ამას სხვაგვარად გააკეთებდა.
თაღლითობა, მოტყუების გზით ვინმეს ქონების მოპოვება ან შენახვა, არაპირდაპირი ფიზიკური ძალის ფორმაა. ეს არის ფიზიკური ძალა, თუმცა არაპირდაპირი, ის ფიზიკურად აფერხებს მსხვერპლის უნარს, სრულად იმოქმედოს თავისი განსჯით. სხვა სახის არაპირდაპირი ფიზიკური ძალა მოიცავს გამოძალვას, მუქარას, საავტორო და საპატენტო უფლებების დარღვევას, ვინმეს ინტელექტუალური საკუთრების ბოროტად გამოყენებას; ცილისწამებას, ცრუ განცხადებების გაკეთებას, რომელიც ზიანს აყენებს პირის რეპუტაციას; ხელშეკრულების ცალმხრივად დარღვევას, საქონლის ან მომსახურების მიწოდებაზე უარის თქმას, რაც მანამდე შეთანხმებული იყო; და ასე შემდეგ. ყველა ასეთ შემთხვევაში, მიუხედავად იმისა, რომ ძალა არაპირდაპირია, ის მაინც ფიზიკურია: ის ფიზიკურად უშლის მსხვერპლს მოქმედებას თავისი განსჯის შესაბამისად.
პიროვნების მიმართ გამოყენებული პირდაპირი თუ არაპირდაპირი ფიზიკური ძალა აჩერებს, რომ სრულად იცხოვროს როგორც ადამიანმა: რამდენადაც იგი ხელს უშლის გადარჩენის საშუალებების, გონების, გამოყენებას.
მნიშვნელოვანია, რომ მხოლოდ ქურდები და თაღლითები არ არიან ფიზიკური ძალის ერთადერთი გამომყენებლები; არც ისინი არიან ყველაზე საშიშები. როგორც ისტორია ცხადყოფს, ძალის ყველაზე საშიში გამომყენებლები, ჯერჯერობით, მთავრობები არიან. „მთავრობა, – აღნიშნა რენდმა, – ფლობს ლეგალურ მონოპოლიას ფიზიკური ძალის გამოყენებაზე“.
“არცერთ ინდივიდს ან კერძო ჯგუფს ან კერძო ორგანიზაციას არ აქვს ლეგალური ძალაუფლება, გამოიყენოს ფიზიკური ძალა სხვა პირების ან ჯგუფების წინააღმდეგ და აიძულოს ისინი იმოქმედონ მათი ნებაყოფლობითი არჩევანის საწინააღმდეგოდ. მხოლოდ ხელისუფლებას აქვს ეს ძალაუფლება. სახელმწიფოს ქმედების ხასიათია: იძულება. პოლიტიკური ძალაუფლების ხასიათია: ძალა, რომ აიძულოს ადამიანს მორჩილება ან დააზიანოს ის ფიზიკურად – ჩამოართვას ქონება, აღუკვეთოს თავისუფლება ან მოკლას ის.”
დღეს ყველამ იცის, რომ ისეთი მთავრობები, როგორებიცაა ნაცისტური, კომუნისტური და თეოკრატიული რეჟიმები აწამებენ, კლავენ და სხვადასხვაგვარად ანადგურებენ ასობით მილიონი ადამიანის სიცოცხლეს. ადამიანს, რომელიც მთავრობამ აიძულა წასულიყო ევგენიკის ლაბორატორიაში ან საკონცენტრაციო ბანაკში, არ შეუძლია იცხოვროს როგორც ადამიანმა, რადგანაც მას არ შეუძლია თავისი გონების განსჯით მოქმედება. ადამიანს, რომელსაც მთავრობა აიძულებს გახდეს ფერმერი, მოცეკვავე ან ფიზიკოსი, არ შეუძლია იცხოვროს ადამიანად, რადგან მას არ შეუძლია თავისი განსჯით იმოქმედოს. და ქალი, რომელსაც მთავრობა აიძულებს ატაროს ბურკა, დარჩეს ქმართან ან დარჩეს სახლში, არ შეუძლია იცხოვროს ადამიანურად, რადგანაც მას არ შეუძლია მისი ქცევა თავის განსჯას დააფუძნოს.
მაგრამ მთავრობებს შეუძლიათ და, სამწუხაროდ, იყენებენ ფიზიკურ ძალას ადამიანების წინააღმდეგ უფრო დახვეწილი, ნაკლებად აშკარა გზებითაც.
მაგალითად, განვიხილოთ ანა ტომალისის შემთხვევა კლარკსვილ მერილენდიდან. 2004 წელს, როდესაც ანა ათი წლის იყო, მას დაუდგინდა ღვიძლის კიბოს იშვიათი ფორმა. მას შემდეგ, რაც ოპერაციამ და ქიმიოთერაპიამ ვერ შეძლო კიბოს შეჩერება, ექიმებმა უთხრეს, რომ მათ მეტი არაფერი შეეძლოთ. ასე რომ, ანამ და მისმა მშობლებმა ინტერნეტში მოძებნეს და აღმოაჩინეს ექსპერიმენტული მედიკამენტები, რომლებმაც კლინიკური კვლევების მიხედვით გაუზარდეს სიცოცხლის ხანგრძლივობა იმავე სახის კიბოს მქონე პაციენტებს. ანა და მისი მშობლები დამშვიდნენ: მათი აზრით, ეს ექსპერიმენტული წამლები მიღების რისკად ღირდა.
მაგრამ აშშ-ის მთავრობამ აუკრძალა მომაკვდავ გოგონას წამლების მიღება, რადგან სურსათისა და წამლის ადმინისტრაციამ (FDA) არ დაამტკიცა ისინი. ინტერვიუს დროს კითხვაზე, თუ რას ფიქრობს ანა ამ სიტუაციის შესახებ, მან ასე უპასუხა: ”მე ვიცი, რომ სხვა წამლები არსებობს ჩემთვის. მე არ ვარ ბედნიერი ამ გადაწყვეტილებით. არ მიმაჩნია სწორად.” ანას დედა კონგრესს ევედრებოდა, მიეღო შემოთავაზებული კანონპროექტი, რომელიც ანას წამლების მიღების საშუალებას მისცემდა: „გთხოვთ, დაეხმარეთ მას. მას სურს გადარჩეს.” მაგრამ კონგრესმა არ მიიღო კანონპროექტი.
საკითხი, იძულებულნი იქნებიან ადამიანები იმოქმედონ მათი განსჯის საწინააღმდეგოდ თუ არა, სიცოცხლისა და სიკვდილის საკითხია. ზოგიერთ შემთხვევაში, ასეთი ძალა ადამიანს სუბჰუმანად აქცევს. სხვა შემთხვევებში, ის უბრალოდ კლავს მას. ყველა შემთხვევაში, ის ხელს უშლის ადამიანების ცხოვრების ძირითად საშუალებებს და ამით აჩერებს მათ სრულად ადამიანურად არსებობის პროცესს.
განვიხილოთ კიდევ რამდენიმე ძალადობა ამერიკელების წინააღმდეგ. ჩვენ შეწუხებულნი ვართ კანონით, რომელიც ყველას აიძულებს შეიძინოს ჯანმრთელობის დაზღვევა (ObamaCare), კანონები, რომლებიც აიძულებს ბანკირებს ასესხონ ფული მათ, ვისაც ისინი არაკრედიტულად თვლიან (Community Reinvestment Act), კანონები, რომლებიც აიძულებს მოქალაქეებს დაეხმარონ ბანკირებს, რომლებიც გაკოტრდნენ (TARP), კანონები, რომლებიც აიძულებს სახლის მესაკუთრეებს თავიანთი ქონება სახელმწიფოს “დიდი სიკეთისთვის” გადასცენ (Eminent Domain), კანონები, რომლებიც კრძალავს ბიზნესთა გაერთიანებებს (ანტიმონოპოლიური), კანონები, რომლებიც კურიერებს უკრძალავს წერილების მიწოდებას (საფოსტო მონოპოლია), კანონები, რომლებიც აიძულებს ხალხს გადაიხადონ სხვა ადამიანების განათლებისთვის (სახელმწიფო სკოლები), კანონები, რომლებიც აიძულებს ახალგაზრდა ამერიკელებს გადაიხადონ ხანდაზმული ამერიკელების ჯანდაცვისა და პენსიისთვის (Medicare and Social Security), კანონები, რომლებიც აიძულებს სტუდენტებს „მოხალისედ“ იმუშაონ თავიანთ თემებში, კანონები, რომლებიც უკრძალავს დამსაქმებლებს და დასაქმებულებს ხელშეკრულება საკუთარი გადაწყვეტილების შესაბამისად გააფორმონ, კანონები, რომლებიც აიძულებენ ავტომწარმოებლებს “გააფორმონ ხელშეკრულებები” პროფკავშირებთან და შეთანხმდნენ იმ პირობებზე, რომლებიც საზიანოა მათი საქმიანობისათვის (National Labor Relations Act) – და კიდევ სხვა და სხვა. ყველა ასეთ შემთხვევაში ადამიანები იძულებულნი არიან იმოქმედონ საკუთარი განსჯის საწინააღმდეგოდ – ცხოვრების ძირითადი საშუალებების საწინააღმდეგოდ; ამრიგად, მათ არ შეუძლიათ სრულად იცხოვრონ როგორც ადამიანებმა.
ამგვარი დაკვირვებების საფუძველზე, აინ რენდმა ჩამოაყალიბა ინდივიდუალური უფლებების ობიექტური, ფაქტზე დაფუძნებული თეორია.
- აინ რენდის დაკვირვებაზე დაფუძნებული უფლებების პრინციპი
რენდმა დაასაბუთა, რომ რადგანაც ადამიანის სიცოცხლე არის მორალური ღირებულების სტანდარტი, რადგან თითოეულმა ადამიანმა უნდა იმოქმედოს საკუთარი სიცოცხლის შესანარჩუნებლად და გასაძლიერებლად და რადგანაც ფიზიკური ძალის ადამიანის წინააღმდეგ გამოყენება ხელს უშლის მას, იმოქმედოს თავისი განსჯის საშუალებებით, ჩვენ გვჭირდება მორალური პრინციპი, რათა დავიცვათ თავი იმ ადამიანებისა და მთავრობებისგან, რომლებიც ცდილობენ გამოიყენონ ძალა ჩვენს წინააღმდეგ. ეს პრინციპი მოიცავს უფლებების კონცეფციას.
“უფლებები” მორალური კონცეფციაა – კონცეფცია, რომელიც უზრუნველყოფს ლოგიკურ გადასვლას იმ პრინციპებიდან, რომელიც მიემართება ინდივიდის ქმედებებს იმ პრინციპებზე, რომლებიც უკავშირდება მის ურთიერთობას სხვებთან – კონცეფცია, რომელიც ინარჩუნებს და იცავს ინდივიდუალურ მორალს სოციალურ კონტექსტში, ადამიანისა და საზოგადოების სამართლებრივი კოდექსი ეთიკასა და პოლიტიკას შორის. ინდივიდუალური უფლებები საზოგადოების მორალურ კანონზე დაქვემდებარების საშუალებაა.”
მორალური კანონი, რომელზეც რენდი საუბრობს, არის ეგოიზმის პრინციპი – დაკვირვებაზე დაფუძნებული მორალური ჭეშმარიტება, რომ თითოეულმა ადამიანმა უნდა იმოქმედოს საკუთარი ცხოვრებისთვის და რომ ის არის თავისი ქმედებების სათანადო ბენეფიციარი. ინდივიდუალური უფლებები არის საზოგადოების ეგოიზმის ჭეშმარიტებაზე დაქვემდებარების საშუალება.
„უფლება“, – განაგრძობს რენდი, – არის მორალური პრინციპი, რომელიც განსაზღვრავს და აწესებს ადამიანის მოქმედების თავისუფლებას სოციალურ კონტექსტში.” კვლავ, საკვანძო სიტყვა აქ არის მოქმედება. ისევე, როგორც პირად დონეზე, ჩვენ აქაც გვჭირდება მოქმედების პრინციპები, რომლებიც გვეხმარება სიცოცხლის ფასეულობების განხორციელებაში, ასევე სოციალურ დონეზე გვჭირდება ურთიერთქმედების პრინციპები, რათა დავიცვათ თავი მათგან, ვინც ცდილობს ჩაერიოს ჩვენს გეგმებში. და რადგანაც ჩვენი საბოლოო ღირებულება არის ჩვენი საკუთარი სიცოცხლე, ასევე ჩვენი ფუნდამენტური უფლება არის ჩვენი უფლება საკუთარ სიცოცხლეზე.
“არსებობს მხოლოდ ერთი ფუნდამენტური უფლება (ყველა სხვა მისგან გამომდინარეობს): ადამიანის უფლება საკუთარ სიცოცხლეზე. ცხოვრება არის თვითშენარჩუნებისა და თვითწარმოქმნილ ქმედებათა პროცესი; სიცოცხლის უფლება ნიშნავს უფლებას განახორციელო თვითშენარჩუნებისკენ მიმართული და თვითწარმოქმნილი ქმედებები – რაც ნიშნავს: თავისუფლებას, განახორციელო ყველა ის ქმედება, რაც რაციონალური არსების ბუნებით მოითხოვება იმისათვის, რომ გაიხანგრძლივო, მხარი დაუჭირო და ისიამოვნო საკუთარი სიცოცხლით. (ასეთია სიცოცხლის უფლება, თავისუფლება და ბედნიერებკენ სწრაფვის უფლება).”
რენდმა შემდგომ აღნიშნა, რომ რადგან უფლება უკავშირდება ქმედების დაშვებულებას, მან არ შეიძლება მოგანიჭოს უფლება საქონელსა და მომსახურების მიღებაზე. თუ ადამიანს ჰქონდა “უფლება” რომ მისთვის მიეწოდებინათ საკვები, სახლი, სამედიცინო დახმარება, განათლება ან მსგავსი რამ, ეს ნიშნავს, რომ სხვა ადამიანები იძულებულნი იქნებოდნენ მიეწოდებინათ მისთვის ეს საქონელი ან მომსახურება. ეს ნიშნავს, რომ ზოგიერთმა ადამიანმა უნდა აწარმოოს, ზოგი კი შემდგომში განკარგავს მათ პროდუქტს. რენდმა თქვა: ”ადამიანი, რომელიც აწარმოებს, ხოლო სხვები განკარგავენ მის პროდუქტს, მონაა”.
“თუ ზოგიერთ ადამიანს უფლება აქვს სხვის მიერ შექმნილ პროდუქტზე მიიღოს უფლება, ეს ნიშნავს, რომ სხვებს ჩამოერთვათ უფლებები და დაისაჯნენ მონური შრომით. ერთი ადამიანის ნებისმიერი “უფლება”, რომელიც მოითხოვს მეორის უფლებების დარღვევას, არ არის და არ შეიძლება იყოს უფლება. არცერთ ადამიანს არ აქვს უფლება, დააკისროს სხვა ადამიანს ვალდებულება, დაუსაბუთებელი მოვალეობა ან არასასურველი მსახურება. არ შეიძლება არსებობდეს ისეთი რამ, როგორიცაა “დამონების უფლება”.
ჩრდილოეთი იბრძოდა (და საბედნიეროდ მოიგო) მნიშვნევლოვან ომში სამხრეთის წინააღმდეგ იმ პრინციპით, რომ არ შეიძლება არსებობდეს ისეთი რამ, როგორიცაა დამონების უფლება. რენდმა გამოხატა ფუნდამენტური მიზეზი, რის გამოც ეს პრინციპი მართალია. მიზეზი იმისა, რომ თითოეული ინდივიდის სიცოცხლე კანონიერად მას უნდა ეკუთვნოდეს არის ის, რომ თითოეული ინდივიდის სიცოცხლე მორალურად მას ეკუთვნის. თითოეული ინდივიდი მორალურად არის საკუთარი მიზანი – არა საშუალება სხვების მიზნებისთვის. თითოეულ ინდივიდს აქვს მორალური უფლება, იმოქმედოს საკუთარი გადაწყვეტილებით საკუთარი თავისთვის – და შეინარჩუნოს, გამოიყენოს და განკარგოს თავისი ძალისხმევის პროდუქტი – მანამ, სანამ პატივს სცემს სხვათა იმავე უფლებას.
ჩნდება შეკითხვა: რა ავალდებულებს ადამიანს პატივი სცეს სხვათა უფლებებს? ისევ და ისევ, რენდის პასუხი მომდინარეობს დაკვირვებული ფაქტებისაგან – რომელთაგან ბევრი მათგანი ჩვენ ვნახეთ ამ ესეში.
არსებითად, ის, რაც ადამიანს ავალდებულებს პატივი სცეს სხვათა უფლებებს, არის მისი საკუთარი ინტერესი. თუ ადამიანს სურს იცხოვროს და იყოს ბედნიერი, მან უნდა აღიაროს და პატივი სცეს რეალობის მეტაფიზიკურად მოცემულ ფაქტებს (მაგ. ის ფაქტი, რომ ყველაფერს, მათ შორის ადამიანს აქვს სპეციფიკური ბუნება), ადამიანის ბუნება (ანუ ის, თუ როგორი არსებაა ის), ადამიანის სიცოცხლისა და ბედნიერების ძირითადი მოთხოვნები (მაგ., გონება, მოკლე და გრძელვადიანი მიზნები, თვითშეფასება) და სოციალური პირობები, რომლებიც შესაძლებელს ხდის ადამიანების მშვიდობიან თანაარსებობას (მაგ. ინდივიდუალური უფლებები, თავისუფლება, კანონის უზენაესობა).
მართალია, ეს ჭეშმარიტება ემყარება დაკვირვებასა და ლოგიკას, მაგრამ მაინც ძალიან აბსტრაქტულია; მის გასაგებად, თქვენ უნდა განახორციელოთ მნიშვნელოვანი გონებრივი ძალისხმევა – და ყველა არ აირჩევს ამ გზას. მაგრამ ჭეშმარიტების აბსტრაქტული ბუნება არ ცვლის მის ჭეშმარიტებას. როგორც ფიზიკისა და ბიოლოგიის პრინციპების აბსტრაქტული ბუნება არ ცვლის იმ ფაქტს, რომ ეს პრინციპები მართალია, ასევე, მორალის პრინციპების აბსტრაქტული ბუნება არ ცვლის ამ პრინციპების ჭეშმარიტებას.
უფლებების დარღვევა არ იწვევს და არ შეიძლება გამოიწვიოს ბედნიერება; ის აუცილებლად აფერხებს ადამიანის სიცოცხლეს, იწვევს უბედურებას და შეიძლება გამოიწვიოს პატიმრობა ან ნაადრევი სიკვდილი. ამის მტკიცებულება ჩვენ გარშემოა: ბერნი მედოფის “ცხოვრება და ბედნიერება” (Wall Street Ponzi-schemer) ჯონ გოტის (მაფიის “ბოსი”), ტიმოტი მაკვეის “ცხოვრება და ბედნიერება” (Oklahoma City bomber) დილონ კლებოლდისა და ერიკ ჰარისის (კოლუმბიელი მკვლელები) ცხოვრება, ბაშარ ასადისა და მუამარ კადაფის “სიცოცხლე და ბედნიერება”, სხვადასხვა თაღლითებისა და წვრილმანი ქურდების “სიცოცხლე და ბედნიერება”, მათი, რომლებმაც მუდმივად უნდა იდარდონ დაჭერაზე, რადგან მათ აირჩიეს გადარჩენის არა რაციონალური, პროდუქტიული გზა, არამედ პარაზიტული და მწარმოებლებზე დამოკიდებული და შესაბამისად მათი სიცოცხლეც და სულიც შესაბამისად დაზიანებულია. ესენი არ არიან ბედნიერი ადამიანები.
მაგრამ მაშინაც კი, თუ უფლებების დამრღვევებმა შეიძლება თავი მოიტყუონ იმაში, რომ ბედნიერები არიან (რაც მათ არ შეუძლიათ), ფაქტი ფაქტად რჩება, რომ სხვების უფლებების დარღვევით ისინი უარს ამბობენ საკუთარი უფლებების ნაწილზე ან მთლიანზე; უფლებების დამცველი ადამიანები და მთავრობები უკვე შეიძლება მორალურად და შესაბამისად გაუმკლავდნენ მათ.
სხვათა უფლებების პატივისცემა, რენდმა აღნიშნა, „არის ვალდებულება, რომელსაც აკისრებს არა სახელმწიფო, არამედ რეალობის ბუნება“; საქმე ეხება „თანმიმდევრულობას“, რაც, ამ შემთხვევაში, ნიშნავს სხვათა უფლებების პატივისცემის ვალდებულებას, თუკი ვინმეს სურს საკუთარი უფლებების აღიარება და დაცვა.” ადამიანს არ შეუძლია რაციონალურად მოითხოვოს პრინციპის დაცვა, რომელსაც ის მოქმედებაში უარყოფს.
* * *
მნიშვნელოვანია, რომ რენდის თეორია (როგორც ზოგს შეცდომით სჯერა) არ მიეკუთვნება “ბუნებითი უფლებების” თეორიის კატეგორიას. ის სულ სხვა თეორიაა. პირველ რიგში, ვინაიდან ბუნებითი უფლებების თეორია ამტკიცებს, რომ უფლებები არის მორალური კანონები, რომლებიც წარმოიშობა “ზებუნებიდან” (ანუ “ღმერთი”), რენდმა აჩვენა, რომ უფლებები არის მორალური პრინციპები, რომლებიც გამომდინარეობს რეალური ბუნებიდან. ამ თვალსაზრისით, თუ „ბუნებითი უფლებების“ თეორიას არ ექნებოდა გრძელი ისტორია, როგორც ღმერთის მიერ მინიჭებულ უფლებებს, შესაძლოა მიზანშეწონილი ყოფილიყო რენდის თეორიის ამ კატეგორიაში მოქცევა, მაგრამ ბუნებითი უფლებების თეორიას აღნიშნული პრობლემური ისტორია აქვს; ამრიგად, რენდის თეორიის ამ კატეგორიაში შეტანა არასწორია.
მეორე, „ბუნებითი უფლებების“ თეორია ამტკიცებს, რომ უფლებები „თანდაყოლილია“ ადამიანის ბუნებაში – რაც ნიშნავს „თანდაყოლილს“ და ადამიანის ნაწილს იმის გამო, რომ ის ადამიანია. მაგრამ უფლებები არ არის თანდაყოლილი – იმიტომ რომ (ა) არ არსებობს მტკიცებულება, რომ ისინი ასეა და (ბ) რომ გვჯეროდეს მათი იგივეა გვჯეროდეს „ჯადოქრებისა და უნიქორნების“.
რენდის თეორია ამტკიცებს არა იმას, რომ უფლებები „თანდაყოლილია“, არამედ იმას რომ ისინი ობიექტურია, ის არის სოციალურ კონტექსტში ადამიანის ცხოვრების ფაქტობრივი მოთხოვნების კონცეპტუალური იდენტიფიკაცია. მისი თეორია, როგორც ეს ესე ცდილობდა ეჩვენებინა, თვალნათლივ მართალია.
სამწუხაროდ, მიუხედავად იმისა, რომ რენდის თეორია ფაქტობრივად მართალია და მიუხედავად იმისა, რომ ის წყვეტს ტრადიციულ თეორიებში თანდაყოლილ პრობლემებს, დღეს მხოლოდ რამდენიმე ადამიანია მზად აღიაროს და მიიღოს იგი. იმის გამო, რომ ჩვენი კულტურა გაჯერებულია იმ მოსაზრებით, რომ საკუთარი ინტერესი ბოროტებაა – და რადგან რენდის თეორია ემყარება იმ ფაქტს, რომ საკუთარი ინტერესი კარგია – ბევრი ადამიანი, თუნდაც რენდის არგუმენტის წაკითხვის ან მოსმენისას, იგნორირებას უკეთებს ან უარყოფს მას და განაგრძობს იმ ძველი აზრის შენარჩუნებას, რომ უფლებები მოდის “ღმერთისგან” ან რატომღაც “თანდაყოლილია” ადამიანის ბუნებაში. მაგრამ რენდის მტკიცებულების იგნორირება ან უარყოფა ვერ შეცვლის იმ ფაქტს, რომ რეალური უფლებები – ის უფლებები, რომელთა დაცვაც შეგვიძლია – იერარქიულად არის დამოკიდებული და მართლაც ეგოიზმის ლოგიკური გაგრძელებაა.
ვინაიდან ეგოიზმის პრინციპი არის აღიარება იმისა, რომ თითოეულმა ადამიანმა უნდა იმოქმედოს თავისი ცხოვრებისთვის და რომ ის არის თავისივე ქმედებების სათანადო ბენეფიციარი, უფლებების პრინციპია, აღიაროს ის ფაქტი, რომ იმისათვის, რომ ადამიანმა შეძლოს დაიცვას ეგოიზმის პრინციპი, ის თავისუფალი უნდა იყოს, რომ იმოქმედოს თავისი განსჯის შესაბამისად. პირველი პრინციპი წარმოშობს მეორეს.
როგორც ცხოვრების კონცეფცია ღირებულების კონცეფციას შესაძლებელს ხდის და ასევე აუცილებელს, ასევე ეგოიზმის პრინციპი უფლებების პრინციპს შესაძლებელს და აუცილებელს ხდის. და ისევე როგორც ღირებულებაზე საუბარი ცხოვრებისგან განცალკევებით არ შეიძლება, ასევე უფლებებზე საუბარი ეგოიზმისგან გამიჯნვით წინააღმდეგობრივზე უარესია.
ადამიანებს თავისუფლად შეუძლიათ გამოიყენონ სიტყვები, როგორც სურთ, მაგრამ არა აქვთ უფლება გააქრონ ფაქტები. ეგოიზმის გარდა, უფლებებს უბრალოდ რეალობაში სხვა საფუძველი არ აქვს.
ჩვენ, ვისაც გვინდა, დავიცვათ ადამიანის სიცოცხლის, თავისუფლების, საკუთრებისა და ბედნიერებისკენ სწრაფვის უფლება – ჩვენ, ვისაც გვინდა ვიცხოვროთ სრულად ადამიანურად – უნდა მივიღოთ და მხარი დავუჭიროთ იმ ძირითად იდეებს, რომლებიც მხარს უჭერენ და ქმნიან უფლებების პრინციპს. ჩვენ უნდა მივიღოთ და მხარი დავუჭიროთ რენდის უფლებების დემონსტრაციულად ჭეშმარიტ თეორიას.
ბიბლიოგრაფია
მინდა მადლობა გადავუხადო ალან გერმანის ამ ესეს ადრინდელ პროექტზე დამხმარე კომენტარებისა და წინადადებებისათვის.
1 Sarah Palin’s speech at the Win America Back Conference, Independence, MO, May 1, 2010, http://www.youtube.com/watch?v=zLcQnvpamZU.
2 Rush Limbaugh, “The Smallest Minority on Earth,” March 31, 2009, http://www.rushlimbaugh.com/home/daily/site_033109/content/01125110.guest.html.
3 Newt Gingrich, “A Conservative Plan for Victory,” Front Page Magazine, April 6, 2005, http://www.frontpagemag.com/Articles/ReadArticle.asp?ID=17624.
4 “A Moment of Silence For Glenn Beck and James Dobson,” January 26, 2009, http://malcantro.newsvine.com/_news/2009/01/26/2354412-a-moment-of-silence-for-glenn-beck-and-james-dobson.
5 E. J. Dionne Jr., “The Price of Liberty,” Washington Post, April 15, 2003, http://www.washingtonpost.com/ac2/wp-dyn?pagename=article&contentId=A26667-2003Apr14¬Found=true.
6 Stephen Holmes and Cass R. Sunstein, The Cost of Rights: Why Liberty Depends on Taxes (New York: W. W. Norton & Company, 2000), p. 17.
7 Quoted in Sidney Hook, The Paradoxes of Freedom (Berkeley: University of California Press, 1962), p. 8.
8 The phrases “civil rights,” “procedural rights,” “legal rights,” and the like properly include qualifiers in recognition of the fact that the concept of “rights” proper is a moral concept.
9 John Locke, Second Treatise of Civil Government (1690), chap. 2, sec. 6, http://www.constitution.org/jl/2ndtr02.htm.
10 Thomas Jefferson to William Johnson, June 12, 1823, in Writings of Thomas Jefferson, edited by Andrew A. Lipscomb and Albert Ellery (Washington, DC: Thomas Jefferson Memorial Association, 1905), http://press-pubs.uchicago.edu/founders/documents/v1ch15s67.html.
11 Thomas Jefferson, Opinion on French Treaties, 1793, TeachingAmericanHistory.org, http://teachingamericanhistory.org/library/index.asp?document=623.
12 First Draft of the Declaration of Independence, Papers of Thomas Jefferson, Princeton University, http://www.princeton.edu/~tjpapers/declaration/declaration.html; letter to Major John Cartwright, June 5, 1824, Letters of Thomas Jefferson, University of Virginia Library, http://etext.virginia.edu/etcbin/toccer-new2?id=JefLett.sgm&images=images/modeng&data=/texts/english/modeng/parsed&tag=public&part=276&division=div1.
13 Thomas Jefferson, A Summary View of the Rights of British America, 1774, in Writings of Thomas Jefferson, http://press-pubs.uchicago.edu/founders/documents/v1ch14s10.html.
14 Locke, Second Treatise, chap. 2, sec. 6.
15 ლოკი, შესავალი თანამედროვე აზროვნებაში, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა, გვ. 270
16 This meaning is corroborated throughout Locke’s writing, including in his definition of natural law as “the command of the divine will, knowable by the light of nature, indicating what is and is not consonant with a rational nature, and by that very fact commanding or prohibiting.” (Questions Concerning the Law of Nature [Ithaca, NY: Cornell University Press, 2nd ed., 2008], p. 101.)
17 Jefferson, Opinion on French Treaties.
18 Thomas Jefferson, legal argument in the case of Howell vs. Netherland 2, 1770, in the Works of Thomas Jefferson, vol. 1, federal ed. (New York and London, G.P. Putnam’s Sons, 1904–5), http://oll.libertyfund.org/?option=com_staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=800&chapter=85803&layout=html&Itemid=27.
19 The Works of Alexander Hamilton: Miscellanies, 1774–1789, Vol. 2,edited by John C. Hamilton (New York: John F. Trow, 1854), p. 43.
20 Quoted in Scott Douglas Gerber, To Secure These Rights: The Declaration of Independence and Constitutional Interpretation (New York: NYU Press, 1996), p. 106.
21 John Adams, Papers of John Adams, vol. 1 (Cambridge: Harvard University Press, 1977), p. 112.
22 Ayn Rand, “The Objectivist Ethics,” in The Virtue of Selfishness, p. 13.
23 Rand, “The Objectivist Ethics,” p. 16.
24 Rand, “The Objectivist Ethics,” p. 16.
25 Rand, “The Objectivist Ethics,” p. 16.
26 For a fuller discussion of this derivation, see Rand, The Virtue of Selfishness; Biddle, Loving Life; and Smith, Viable Values.
27 This question, incidentally, slashes away the entire duty-based approach to ethics that Immanuel Kant and company advocate. If man needs values, then he must need them for some life-serving purpose. What else could “need” mean? If man doesn’t need values, then there is no point in telling him which code of values he should adopt.
28 Rand, “The Objectivist Ethics,” p. 18.
29 Cf. Ayn Rand, “Philosophical Detection,” in Philosophy: Who Needs It (New York: Signet, 1984), p. 22, footnote.
30 See Ayn Rand, “Introducing Objectivism,” in The Voice of Reason (New York: Meridian, 1990), p. 4.
31 See Leonard Peikoff, Objectivism: The Philosophy of Ayn Rand (New York: Dutton, 1991), pp. 229–30.
32 Rand, “The Objectivist Ethics,” pp. 22–23.
33 Cf. Ayn Rand, For the New Intellectual (New York: Signet, 1963), p. 134.
34 Ayn Rand, “America’s Persecuted Minority: Big Business,” in Capitalism: The Unknown Ideal (New York: Signet, 1967), p. 46.
35 Rob Hotakainen, “In the Face of Death: Terminally Ill Patients Want Quicker Access to Experimental Drugs,” Boulder Weekly, May 29, 2008, http://boulderweekly.com/archives/20080529/onlineexclusivebandofsisters.html.
36 Ayn Rand, “Man’s Rights,” in The Virtue of Selfishness, p. 108.
37 Rand, “Man’s Rights,” p. 110.
38 Rand, “Man’s Rights,” p. 110.
39 Rand, “Man’s Rights,” p. 113.
40 Ayn Rand, “The Wreckage of the Consensus,” in Capitalism: The Unknown Ideal, p. 227.
მსგავსი სიახლეები
darknet market links dark market url darknet site
dark internet darkmarket url dark websites
dark web websites dark web access dark markets 2024
deep web drug links tor marketplace dark web search engine
darkmarkets darkmarket 2024 dark web search engine
dark web sites darkweb marketplace dark net
dark internet black internet darknet search engine
dark net https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet markets 2024 darknet market list
blackweb official website https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet sites blackweb official website
darknet markets https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor market dark market list
darknet sites https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark markets darknet markets 2024
darknet websites https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor market links tor darknet
deep dark web https://mydarknetmarketlinks.com/ – best darknet markets darknet market links
deep web drug markets https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet drug links darkmarket url
deep web drug url https://mydarknetmarketlinks.com/ – deep dark web dark web markets
how to get on dark web https://mydarknetmarketlinks.com/ – deep web drug store black internet
deep web drug store https://mydarknetmarketlinks.com/ – free dark web darknet drug store
darknet markets 2024 https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor markets links darknet drug links
dark markets 2024 https://mydarknetmarketlinks.com/ – how to get on dark web dark market
blackweb https://mydarknetmarketlinks.com/ – darkmarket link best darknet markets
dark web links https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet site blackweb official website
tor markets 2024 https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet market lists darknet seiten
deep web drug links https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet websites darknet marketplace
dark web market links https://mydarknetmarketlinks.com/ – deep web drug store deep web drug markets
dark websites https://mydarknetmarketlinks.com/ – best darknet markets tor markets 2024
deep web drug url https://mydarknetmarketlinks.com/ – darkmarket url tor darknet
blackweb official website https://mydarknetmarketlinks.com/ – deep web drug store dark web search engines
drug markets dark web https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet drug store tor dark web
darknet market https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web sites the dark internet
dark web market https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor market url tor markets links
dark website https://mydarknetmarketlinks.com/ – free dark web drug markets dark web
darknet market list https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet markets dark web site
blackweb https://mydarknetmarketlinks.com/ – darkweb marketplace deep web links
dark web market https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor markets 2024 the dark internet
dark web market list https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web link dark website
dark web market list https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet links dark websites
tor markets links https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor markets 2024 dark web link
dark market https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web sites links dark web sites
darknet market list https://mydarknetmarketlinks.com/ – deep web markets deep web links
darknet market list https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark market onion dark websites
dark web drug marketplace https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web market links best darknet markets
dark market onion https://mydarknetmarketlinks.com/ – darkmarket url how to access dark web
darknet drug links https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet markets 2024 dark web search engines
darkmarket https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web market dark web link
darknet markets https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark market 2024 bitcoin dark web
dark websites https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor markets darknet links
darkmarket dark web search engine darknet market
dark market link onion market tor markets 2024
deep web sites darknet seiten black internet
how to access dark web dark web market links dark web search engines
tor market darkmarket link dark websites
darkmarket deep web drug markets deep web markets
best darknet markets dark net tor market links
free dark web deep web drug url dark web search engine
deep web links deep web drug store dark web links
best darknet markets darknet markets 2024 dark market
tor market links darkmarket 2024 darknet seiten
free dark web darknet seiten darkmarket link
darknet search engine tor darknet dark market 2024
tor market url darkmarket link dark web search engines
dark web markets darknet sites darknet websites
deep web drug markets darknet market links darknet marketplace
dark net tor marketplace dark website
dark web search engine blackweb darkmarkets
darknet market dark web market list dark web market
darknet drugs dark web search engine darkmarket
dark market 2024 darkmarket link tor markets links
drug markets dark web dark market url deep dark web
darknet drugs tor darknet tor market url
darkweb marketplace darknet market links dark web market links
darknet market tor darknet darknet site
darknet websites dark markets tor market url
dark markets 2024 darknet drug store dark web market
tor markets 2024 darkmarket url drug markets onion
darknet seiten darknet site tor market
deep web drug url darknet market list darknet market lists
tor darknet darknet drug links dark web site
darknet market links darknet drug links drug markets onion
darknet search engine darknet market list darkmarkets
dark web site dark web sites links drug markets dark web
darkmarket link dark markets 2024 deep web drug markets
tor darknet deep dark web dark markets
dark web link dark web sites links darknet market
darkmarket url tor markets links dark web site
darknet markets 2024 how to get on dark web bitcoin dark web
dark web search engines dark markets 2024 deep web markets
tor markets 2024 deep web sites dark market link
how to access dark web darknet search engine tor market url
deep web drug store dark net dark net
deep web drug store dark web market dark web markets
tor markets darknet websites tor darknet
darknet site dark web link dark web markets
deep web drug links darknet markets 2024 dark web links
free dark web darknet websites tor market links
deep web drug links deep web drug url darkmarket list
darknet search engine dark market list tor market links
deep dark web tor markets 2024 darknet marketplace
darknet market links deep web drug store darknet links
tor market links darknet search engine onion market
deep web links dark web websites tor dark web
blackweb official website tor markets deep web drug markets
dark web sites the dark internet tor marketplace
dark web market links tor dark web dark market 2024
dark web market black internet dark web market links
deep web search dark web link darknet markets 2024
darkmarket 2024 blackweb official website darknet market links
darknet drug links best darknet markets darknet drug market
darknet websites darknet market list onion market
dark web market darknet websites darknet seiten
darkmarket list deep web links darknet drug market
dark web search engines darkmarket how to get on dark web
blackweb official website darknet seiten darknet market lists
dark market 2024 darkweb marketplace darknet markets
darknet drug market deep web drug store dark web drug marketplace
darknet drug links dark web link tor market links
deep dark web darknet market links darknet market links
darknet markets 2024 best darknet markets deep web drug store
dark web market links dark net tor market links
free dark web black internet tor market url
dark net drug markets onion dark web site
tor dark web darknet drugs blackweb
darknet links dark net blackweb official website
drug markets onion blackweb dark web site
free dark web dark websites darknet market
tor markets 2024 drug markets dark web free dark web
how to get on dark web how to get on dark web the dark internet
bitcoin dark web how to access dark web dark market
tor market url dark web links darknet markets
how to get on dark web dark net dark market
how to access dark web darknet markets darknet market lists
dark market onion darkmarket link dark web link
deep web drug links dark markets darknet search engine
darknet market lists dark markets 2024 darknet websites
darkmarket 2024 dark internet https://darknetmarketstore.com/ – dark web link
deep web search dark web drug marketplace https://darknetmarketstore.com/ – dark web websites
how to access dark web how to get on dark web https://darknetmarketstore.com/ – darknet markets
dark websites tor markets https://darknetmarketstore.com/ – dark web websites
deep web sites dark market list https://darknetmarketstore.com/ – dark net
tor markets links darknet websites https://darknetmarketstore.com/ – bitcoin dark web
deep web markets darknet drug market https://darknetmarketstore.com/ – the dark internet
darkmarket url onion market https://darknetmarketstore.com/ – darknet market
bitcoin dark web dark web sites links https://darknetmarketstore.com/ – deep web drug store
darknet market deep web drug store https://darknetmarketstore.com/ – free dark web
deep dark web darknet links https://darknetmarketstore.com/ – deep web links
best darknet markets dark web market https://darknetmarketstore.com/ – dark web access
deep web sites tor market links https://darknetmarketstore.com/ – dark web drug marketplace
darknet drugs darknet links https://darknetmarketstore.com/ – darkmarket link
dark market 2024 dark web search engine https://darknetmarketstore.com/ – darkmarkets
darknet market links the dark internet https://darknetmarketstore.com/ – darknet drugs
darknet market lists deep web sites https://darknetmarketstore.com/ – darknet search engine
dark market onion how to get on dark web https://darknetmarketstore.com/ – deep web drug links
tor market links tor markets 2024 https://darknetmarketstore.com/ – darkmarkets
darknet market links dark markets 2024 https://darknetmarketstore.com/ – black internet
dark web search engines darknet market lists https://darknetmarketstore.com/ – tor darknet
dark web link darkmarket 2024 https://darknetmarketstore.com/ – darkmarket
darknet market lists darkmarket https://darknetmarketstore.com/ – dark internet
darknet search engine dark web market list https://darknetmarketstore.com/ – darkmarkets
onion market onion market https://darknetmarketstore.com/ – darknet market lists
dark web markets deep web drug url https://darknetmarketstore.com/ – dark web drug marketplace
darknet markets drug markets onion https://darknetmarketstore.com/ – tor markets links
tor markets free dark web https://darknetmarketstore.com/ – blackweb official website
darknet links darkmarket 2024 https://darknetmarketstore.com/ – deep web markets
dark web sites links darkmarket list https://darknetmarketstore.com/ – onion market
darknet market darknet links https://darknetmarketstore.com/ – dark market
darkmarket link best darknet markets https://darknetmarketstore.com/ – dark web markets
deep web drug url darkmarket link https://darknetmarketstore.com/ – darknet seiten
how to access dark web dark web search engine https://darknetmarketstore.com/ – how to get on dark web
darknet websites dark web sites https://darknetmarketstore.com/ – bitcoin dark web
darknet drug market darknet market https://darknetmarketstore.com/ – darknet links
deep web drug links darknet sites https://darknetmarketstore.com/ – dark web websites
dark web sites links dark web drug marketplace https://darknetmarketstore.com/ – deep web search
tor dark web free dark web https://darknetmarketstore.com/ – deep web links
bitcoin dark web deep web sites https://darknetmarketstore.com/ – deep web drug markets
the dark internet dark web market https://darknetmarketstore.com/ – dark web market links
darkmarket 2024 deep web drug url https://darknetmarketstore.com/ – darknet marketplace
bitcoin dark web darkmarket list https://darknetmarketstore.com/
tor markets darknet site https://darknetmarketstore.com/
darkmarket list dark markets https://darknetmarketstore.com/
dark web market links dark web access https://darknetmarketstore.com/
drug markets dark web dark website https://darknetmarketstore.com/
best darknet markets darkweb marketplace https://darknetmarketstore.com/
deep web sites tor marketplace https://darknetmarketstore.com/
darknet drug links deep web drug url https://darknetmarketstore.com/
dark web markets darknet market lists https://darknetmarketstore.com/
black internet tor markets https://darknetmarketstore.com/
darknet market list dark websites https://darknetmarketstore.com/
dark web site darknet sites https://darknetmarketstore.com/
darknet market list how to get on dark web https://darknetmarketstore.com/
deep web drug url deep dark web https://darknetmarketstore.com/
tor marketplace drug markets dark web https://darknetmarketstore.com/
dark net darknet drugs https://darknetmarketstore.com/
dark web market list darknet seiten https://darknetmarketstore.com/
darknet markets darknet links https://darknetmarketstore.com/
tor market free dark web https://darknetmarketstore.com/
dark web sites dark market url https://darknetmarketstore.com/
tor dark web dark web markets https://darknetmarketstore.com/
dark websites best darknet markets https://darknetmarketstore.com/
dark web market list darkmarket link https://mydarknetmarketlinks.com/
dark web access dark internet https://mydarknetmarketlinks.com/
dark web markets darknet drug store https://mydarknetmarketlinks.com/
darknet drugs darknet search engine https://mydarknetmarketlinks.com/
deep web markets how to access dark web https://mydarknetmarketlinks.com/
dark net darknet market list https://mydarknetmarketlinks.com/
darkmarket deep web drug links https://mydarknetmarketlinks.com/
darknet market deep web sites https://mydarknetmarketlinks.com/
deep web drug markets the dark internet https://mydarknetmarketlinks.com/
darknet drugs darknet market links https://mydarknetmarketlinks.com/
deep web drug links dark web access https://mydarknetmarketlinks.com/
darkmarket list tor markets https://mydarknetmarketlinks.com/
darknet drug links deep dark web https://mydarknetmarketlinks.com/
drug markets dark web darknet marketplace https://mydarknetmarketlinks.com/
darknet markets 2024 darkmarket list https://mydarknetmarketlinks.com/
dark web site dark markets https://mydarknetmarketlinks.com/
dark web market list dark websites https://mydarknetmarketlinks.com/
darknet market list darkmarket https://mydarknetmarketlinks.com/
dark web drug marketplace dark web sites https://mydarknetmarketlinks.com/
free dark web darknet market links https://mydarknetmarketlinks.com/
dark web markets how to get on dark web https://mydarknetmarketlinks.com/
darknet drugs darknet markets https://mydarknetmarketlinks.com/
drug markets dark web darknet drug store https://mydarknetmarketlinks.com/
dark markets darknet market list https://mydarknetmarketlinks.com/
dark web link deep web drug store https://mydarknetmarketlinks.com/
dark web links tor marketplace https://mydarknetmarketlinks.com/
tor markets darknet marketplace https://mydarknetmarketlinks.com/
darknet seiten dark market 2024 https://mydarknetmarketlinks.com/
darknet links darknet site https://mydarknetmarketlinks.com/
dark web access drug markets dark web https://mydarknetmarketlinks.com/
tor marketplace drug markets dark web https://mydarknetmarketlinks.com/
dark web drug marketplace dark web search engines https://mydarknetmarketlinks.com/
darknet websites darkmarket url https://mydarknetmarketlinks.com/
darknet drug links dark web access https://mydarknetmarketlinks.com/
drug markets onion dark net https://mydarknetmarketlinks.com/
tor market url darkmarket list https://mydarknetmarketlinks.com/
dark market url tor marketplace https://mydarknetmarketlinks.com/
dark web market links dark web sites tor market links
free dark web deep web sites tor darknet
dark market dark market 2024 best darknet markets
dark web link best darknet markets dark web access
darknet markets 2024 dark internet dark web market links
darknet drugs dark internet darknet market
darknet drug store drug markets dark web dark web sites
deep web markets deep web sites dark markets
blackweb dark internet how to access dark web
tor market links onion market dark website
blackweb black internet tor market url
deep web drug markets darknet search engine deep web drug url
darknet market lists darkmarket url darknet marketplace
deep web sites the dark internet darknet links
darkmarket list darknet market darkmarkets
darkmarket url darkmarkets bitcoin dark web
dark web websites how to access dark web darknet market
darknet sites tor dark web deep web drug url
darkmarket best darknet markets dark web link
dark market 2024 darkweb marketplace dark website
bitcoin dark web darknet sites darknet market links
darknet drug market deep web markets deep web drug markets
deep dark web dark market onion darkmarket
dark web sites links dark markets 2024 darknet market list
blackweb official website drug markets onion dark market link
darknet drug market darknet drug links dark web drug marketplace
dark web market links drug markets onion how to get on dark web
darknet seiten best darknet markets darknet links
dark web market links how to get on dark web darkweb marketplace
dark web sites darknet market dark web access
blackweb official website darknet market list dark websites
dark markets 2024 darkmarket link darkmarket 2024
darknet site tor markets 2024 black internet
dark web market list tor market links deep web drug links
tor market url dark website dark markets
deep web links darknet drug links tor markets
darknet market list dark web link deep web sites
dark web link blackweb tor markets links
darknet drugs dark web search engine darknet marketplace
tor markets 2024 how to get on dark web dark web search engine
dark market 2024 deep web drug url dark web links
darkmarket list blackweb dark market list
tor dark web dark market link dark internet
dark web search engines black internet darkmarket list
how to access dark web the dark internet dark markets
dark web link dark market link darknet drugs
darknet drug links darknet market links best darknet markets
darknet websites darknet site darknet market list
deep web search tor markets dark website
dark web sites links the dark internet darknet market links
dark market onion dark web access deep web drug url
dark market link dark web link tor markets
dark website onion market dark web site
tor markets links darkmarket link darknet drugs
darknet market links darknet market links darknet drug store
tor markets dark web access dark market
dark market link dark market url dark website
dark market list dark web sites dark web site
black internet dark web sites darknet seiten
tor market links deep web sites dark web market list
dark markets deep web drug links darkmarket 2024
darknet markets deep web drug store darknet markets 2024
drug markets dark web darknet sites darknet seiten
deep web drug store darkmarket link deep web drug store
deep web drug links darknet market links dark web search engines
darknet markets 2024 dark market list dark market link
dark web site dark website darknet drugs
darknet links darknet sites darkmarket 2024
blackweb official website darknet drug store deep dark web
blackweb dark web link tor markets links
blackweb official website tor marketplace the dark internet
dark net dark market 2024 dark market
dark market 2024 tor market links darkweb marketplace
deep dark web dark web search engine dark web market
darkmarket url tor market links darknet marketplace
darknet sites darknet market lists darkmarket url
dark web markets dark markets 2024 darknet site
darkmarket darknet search engine dark web link
dark web market links deep web drug store deep web drug store
dark web market dark website blackweb
blackweb darknet market list darkweb marketplace
dark market 2024 darknet sites blackweb
tor market links drug markets dark web darknet drugs
darkmarket 2024 darknet drug links darknet drug market
darknet drug store dark internet darknet markets
dark web drug marketplace darkmarket url tor market links
bitcoin dark web darknet drugs darkmarket list
deep web drug markets darknet markets 2024 dark market onion
darknet links deep dark web tor market url
darkmarket dark website dark web market list
darknet site drug markets dark web darknet markets
tor market links dark market url deep dark web
darknet market dark net tor marketplace
the dark internet deep web links dark market link
darknet site darknet market list dark website
dark market link darknet drug store how to get on dark web
darknet drug links darkmarket 2024 darknet drug market
dark web search engines deep web markets darknet market lists
darknet drugs dark websites darknet site
deep web drug links deep web drug url dark web market links
deep web drug markets deep web drug links deep web sites
deep web drug markets darknet drug store blackweb official website
dark web link drug markets onion darknet seiten
dark web access deep web drug url onion market
darknet drugs darknet marketplace dark website
dark internet darknet market links darknet links
dark web market deep web drug links deep web drug markets
dark web market links darknet market lists dark market onion
dark web sites links darknet market lists darknet seiten
dark web sites darknet site darknet markets 2024
darkmarket list dark web search engines deep web sites
deep web drug links deep dark web dark websites
dark website dark web market dark market 2024
darknet markets black internet black internet
deep web links darkmarket dark web search engine
dark web search engines deep web drug markets drug markets dark web
darknet sites darknet sites deep web links
darknet drug store darknet websites darknet sites
tor markets 2024 darknet drug links darknet sites
darknet market list bitcoin dark web how to access dark web
darknet seiten darknet market darknet websites
deep web markets deep web markets darkmarket link
dark internet dark net deep web drug store
dark market list the dark internet darknet drugs
tor markets 2024 darknet seiten blackweb
darknet market list drug markets dark web deep web sites
dark markets darkmarkets dark market onion
dark market tor darknet blackweb
dark markets 2024 dark web market dark website
deep web sites darknet marketplace darknet drug market
dark web search engine darknet drug market dark markets 2024
onion market deep web drug store darkmarket 2024
dark market 2024 how to get on dark web dark web sites
darknet market list dark internet darkmarkets
dark web drug marketplace tor markets links dark web market list
onion market deep web drug url tor markets
dark web websites dark web market tor marketplace
tor markets links tor market dark market url
darknet market links deep web drug links darkmarket url
darknet seiten free dark web drug markets dark web
darkmarket list dark web search engines blackweb
dark web site dark market onion dark web access
darknet market list the dark internet deep web drug markets
how to get on dark web darknet seiten dark web search engine
tor marketplace drug markets dark web darknet search engine
dark markets 2024 dark web markets tor dark web
deep web drug markets darkmarket tor marketplace
deep web drug markets darkmarket url darknet market
darknet markets tor markets 2024 darknet market
darkmarket url darknet drugs dark web markets
dark websites darknet market https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web drug marketplace
darknet markets 2024 dark websites https://mydarknetmarketlinks.com/ – darkmarket 2024
blackweb official website dark web search engines https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web sites links
darknet market links dark market 2024 https://mydarknetmarketlinks.com/ – blackweb official website
tor market links darkmarket link https://mydarknetmarketlinks.com/ – deep web drug url
darknet market list how to access dark web https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web sites links
dark markets dark website https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web market list
darknet markets the dark internet https://mydarknetmarketlinks.com/ – blackweb
dark web websites dark market https://mydarknetmarketlinks.com/ – bitcoin dark web
darknet market darkmarket link https://mydarknetmarketlinks.com/ – free dark web
darknet drugs tor markets 2024 https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet markets 2024
best darknet markets deep web search https://mydarknetmarketlinks.com/ – deep web search
dark market onion dark web drug marketplace https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web sites
darkmarket darkmarket https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor dark web
blackweb onion market https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor market links
darknet drug store darknet websites https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark markets
dark web sites links darknet seiten https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet site
black internet dark web search engine https://mydarknetmarketlinks.com/ – drug markets dark web
dark market black internet https://mydarknetmarketlinks.com/ – the dark internet
dark web site dark net https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark market list
blackweb deep web drug markets https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet seiten
darknet drugs darknet site https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark markets
dark web drug marketplace dark web market list https://mydarknetmarketlinks.com/ – deep web drug links
dark market drug markets dark web https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark market onion
tor darknet darknet markets https://mydarknetmarketlinks.com/ – deep web drug markets
darkmarket 2024 darknet markets 2024 https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet drug links
tor marketplace dark market list https://mydarknetmarketlinks.com/ – deep web drug markets
dark markets 2024 deep web sites https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor markets 2024
darkmarket url tor market https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor market links
tor dark web the dark internet https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark market url
darknet site black internet https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor markets links
dark web links darknet drug links https://mydarknetmarketlinks.com/ – darkmarkets
blackweb dark market url https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web search engines
deep dark web darknet drug store https://mydarknetmarketlinks.com/ – free dark web
dark market list darknet sites https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor marketplace
tor market url dark market https://mydarknetmarketlinks.com/ – deep web drug url
darknet marketplace darkmarket 2024 https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web market links
tor markets 2024 dark market 2024 https://mydarknetmarketlinks.com/ – darkmarket link
deep dark web tor market https://mydarknetmarketlinks.com/ – how to access dark web
dark market onion dark web search engine https://mydarknetmarketlinks.com/ – darkmarket list
darknet market tor market links https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor market
tor market dark web market links https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark websites
free dark web dark web websites https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web link
dark web drug marketplace tor market links https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet drug market
tor market dark web site https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet seiten
darknet markets 2024 dark web websites https://mydarknetmarketlinks.com/ – tor darknet
tor markets links deep web links https://mydarknetmarketlinks.com/ – the dark internet
darkmarket tor market url https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web search engines
darknet drug store dark web search engine https://mydarknetmarketlinks.com/ – deep web drug markets
tor darknet drug markets onion https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web access
dark market list tor market links https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web market
darknet search engine darkmarket list https://mydarknetmarketlinks.com/ – darkmarket
darknet market free dark web https://mydarknetmarketlinks.com/ – drug markets onion
deep web drug store dark market url https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web drug marketplace
dark web sites links darkmarket https://mydarknetmarketlinks.com/ – drug markets dark web
darknet markets 2024 darkweb marketplace https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet sites
tor marketplace darkmarket https://mydarknetmarketlinks.com/ – deep web drug url
darkmarket 2024 tor market https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet markets
tor marketplace deep dark web https://mydarknetmarketlinks.com/ – darkmarkets
free dark web tor markets https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet drug store
tor darknet dark web links https://mydarknetmarketlinks.com/ – how to get on dark web
darknet market lists tor markets https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark market link
dark web links dark market link https://mydarknetmarketlinks.com/ – darkweb marketplace
tor dark web deep web drug links https://mydarknetmarketlinks.com/ – drug markets onion
tor markets 2024 dark web drug marketplace https://mydarknetmarketlinks.com/ – darkmarket list
darknet market darknet links https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet site
free dark web darknet drugs https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web search engine
dark web sites deep web links https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark internet
tor markets dark web drug marketplace https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet site
tor market darknet market https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web market links
dark market onion dark web market https://mydarknetmarketlinks.com/ – bitcoin dark web
dark market onion deep web markets https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet marketplace
dark web search engine darkmarkets https://mydarknetmarketlinks.com/ – darkmarkets
darknet markets tor darknet https://mydarknetmarketlinks.com/ – deep web search
free dark web how to get on dark web https://mydarknetmarketlinks.com/ – best darknet markets
darkmarket list darknet drug store https://mydarknetmarketlinks.com/ – blackweb official website
tor market url dark web markets https://mydarknetmarketlinks.com/ – drug markets dark web
drug markets dark web darknet drug market https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark market url
deep web links darknet drug market https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark markets
darkmarket darknet market links https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet drug links
dark web link dark web market list https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark internet
tor darknet blackweb official website https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark market
how to access dark web darknet market lists https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet drug store
dark web drug marketplace dark web search engine https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark market onion
darknet market lists blackweb official website https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark web link
darknet market list dark market 2024 https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark markets 2024
darknet marketplace darkweb marketplace https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet drug store
deep dark web darknet drug store https://mydarknetmarketlinks.com/ – darknet drug store
tor markets tor market url https://mydarknetmarketlinks.com/ – dark internet
deep web drug markets dark market 2024 tor markets links
onion market how to get on dark web how to access dark web
darknet market links dark web market blackweb
onion market deep web drug links tor markets 2024
deep web drug url dark web sites links bitcoin dark web
darkmarket darknet websites free dark web
darknet drug links the dark internet dark market onion
darknet site darknet market dark markets
deep web sites tor markets links darkmarkets
free dark web darkweb marketplace deep web drug url
darknet drug links dark market list tor dark web
dark market onion darkmarket link deep web search
deep web search dark website tor darknet
dark web market list dark web drug marketplace tor markets
deep web drug store dark web link dark market
darknet market links drug markets dark web dark web search engines
dark markets dark web markets dark market url
dark web websites darknet market lists dark net
tor market url darknet markets 2024 dark market
how to get on dark web dark markets dark web site
dark market link dark web market links blackweb
dark web market tor market links dark net
best darknet markets deep web markets deep web links
dark internet darkmarket list free dark web
dark web search engine dark web markets tor marketplace
darkmarket 2024 darkmarkets dark web sites
deep web links darkmarket url darknet websites
darknet links darknet marketplace deep dark web
darknet markets tor marketplace darknet websites
darkmarket url darknet search engine dark market link
tor markets darknet marketplace darknet seiten
darknet drugs dark market list dark market list
dark web market list dark market onion dark web drug marketplace
darknet drug store darkweb marketplace dark web websites
darknet drug links dark web drug marketplace dark market onion
tor market url dark market darknet market lists
best darknet markets darknet drugs deep web links
dark market list tor market url darknet drug store
darkmarkets bitcoin dark web how to access dark web
onion market darknet site dark internet
deep web drug store tor darknet deep web drug markets
dark market blackweb how to get on dark web
darknet markets 2024 darkmarket drug markets onion
deep web search darknet site dark web site
darkmarket darknet market lists dark market onion
darknet seiten darknet drug market darkmarket url
black internet tor markets 2024 dark web websites
darknet market links tor markets 2024 darknet site
darkmarket 2024 darknet search engine dark website
tor dark web darknet market links onion market
black internet darkweb marketplace dark market link
tor market links deep web links tor markets links
dark market url deep web markets deep dark web
dark market url tor market url blackweb official website
tor marketplace dark web links dark market onion
tor market url blackweb official website deep web drug url
tor market darkmarket 2024 dark internet
darknet markets 2024 deep web drug store dark market 2024
darknet site tor markets dark websites
dark web drug marketplace dark web market links deep web links
bitcoin dark web darknet drugs dark web sites links
tor markets darknet markets dark web links
darkmarket list dark website dark web websites
darknet site dark web search engines dark web site
darknet websites dark website darkmarket url
darknet market list dark market url free dark web
darknet site darknet market links darkmarket link
darkmarket 2024 deep web drug url tor marketplace
bitcoin dark web dark web search engine dark web sites links
deep web sites dark web drug marketplace blackweb official website
deep web drug markets dark market 2024 dark web markets
tor market links darkmarket list how to access dark web
dark market 2024 how to get on dark web dark web site
how to access dark web dark web markets darknet seiten
tor market url darkmarket url dark web link
deep web links dark market list tor darknet
darknet markets dark markets 2024 onion market
tor market links darkmarkets darknet websites
dark markets 2024 dark market list darknet search engine
darkmarket drug markets dark web darknet search engine
darknet market links darknet market links dark web drug marketplace
tor markets 2024 dark internet dark web search engines
deep web drug links dark web links darkmarket
tor marketplace dark web search engine deep web drug markets
blackweb official website darknet markets 2024 darknet drugs
dark web access dark web sites dark market 2024
dark market url blackweb official website dark websites
darknet markets 2024 tor darknet dark web drug marketplace
dark web markets darknet markets darknet drug links
dark markets 2024 dark web link darkmarkets
darknet websites dark web markets darkmarkets
blackweb official website dark web drug marketplace dark web market links
dark market link deep web drug links darkmarket
dark market list dark market link deep web markets
how to get on dark web bitcoin dark web deep dark web
free dark web black internet darkmarket
darknet marketplace darknet market dark market
darknet site deep web drug links dark web websites
dark web link darknet drug store darkweb marketplace
dark web market dark web search engines darknet markets 2024
dark web markets dark web sites links dark markets 2024
black internet dark web link tor markets 2024
darknet site dark market url darknet websites
darkmarket 2024 darknet sites dark net
drug markets dark web dark market onion darknet websites
deep web markets darkmarket link deep web markets
deep web drug links darknet drug market darkmarket url
darknet market dark web link darknet search engine
tor dark web dark market url deep web drug url
dark web market dark market list deep web links
deep web markets darknet markets darknet seiten
darknet sites darkmarket best darknet markets
the dark internet deep web drug links darkmarket link
tor darknet drug markets onion dark web site
how to get on dark web dark web site dark website
darkmarket url darknet market lists dark web drug marketplace
free dark web tor markets darknet market list
dark web market tor market links darknet drug links
tor markets dark website tor markets
drug markets dark web darknet drugs darkweb marketplace
deep web search darknet market links darknet search engine
dark market onion darkmarkets darkmarket list
drug markets onion darknet market list darknet drug market
darkmarket link blackweb official website dark web websites
darkmarkets dark web market list deep web links
darknet site dark net onion market
darknet drug store darknet sites dark market
tor darknet dark web market list how to access dark web
dark web sites links dark web websites darknet marketplace
dark web search engines darkmarkets dark market 2024
darknet links darkmarkets darkweb marketplace
dark web sites links bitcoin dark web darknet market
dark market onion darkmarket darknet markets
tor markets darknet market list deep web sites
darknet market list tor markets 2024 dark web drug marketplace
dark market link dark web markets deep dark web
best darknet markets darknet sites best darknet markets
darknet market links tor markets darknet drug links
darknet market darkmarket 2024 darknet websites
darknet markets 2024 darknet search engine dark web websites
dark web drug marketplace black internet dark web drug marketplace
darknet search engine black internet dark market link
dark web search engine best darknet markets tor darknet
deep web links dark website darkmarket 2024
darkmarket blackweb official website black internet
tor market tor markets blackweb
darknet seiten darkmarkets darknet markets
tor dark web tor market url free dark web
darknet sites deep web links deep web markets
darknet links dark web sites dark web market links
deep web drug links dark web market links onion market
deep web markets dark web market list darknet sites
tor dark web dark web search engines drug markets dark web
tor markets links deep web search tor dark web
darknet drug store tor dark web blackweb
dark market 2024 dark website darknet links
dark web market list deep web drug links dark websites
deep dark web darknet drug store deep web sites
tor market url darknet markets 2024 darkmarket 2024
dark market link how to get on dark web tor markets links
darknet links deep web drug store darknet seiten
tor markets 2024 blackweb official website deep web drug store
blackweb official website darknet sites darknet market lists
dark markets deep web drug store dark website
dark markets deep web drug url blackweb official website
dark web market list deep web search deep web markets
deep web drug url tor darknet tor markets
darkmarket link darknet market lists darknet drugs
darknet drug market dark web websites dark web market list
dark web search engines darknet websites darkweb marketplace
dark market onion tor markets 2024 bitcoin dark web
darkmarket list dark websites best darknet markets
darknet markets dark web sites darknet drug links
deep web search dark markets 2024 blackweb
deep web drug store darknet market lists deep web links
darknet market dark web search engine dark market url
tor market url best darknet markets darknet seiten
dark market link dark web access darknet search engine
dark web markets dark market list how to access dark web
dark market url blackweb official website darkweb marketplace
the dark internet drug markets onion dark web market list
dark internet dark web market list darkmarket list
dark web market darknet markets dark web sites links
tor marketplace dark website darkmarket list
darkmarkets dark web market links dark market url
the dark internet free dark web dark web access
darknet search engine tor markets links dark web link
darknet market links onion market dark web market
deep web drug store darknet market lists dark web site
darknet websites deep web sites darknet drugs
deep web markets darknet drugs darknet drug store
darkmarket list darknet market blackweb official website
darknet site deep web drug store dark net
deep web drug url darknet markets darknet marketplace
dark web market deep web drug url darknet seiten
darknet markets deep web links dark web market
darkmarket url deep dark web deep web drug store
dark markets deep web markets https://github.com/darknetmarkets24/darknet-markets – darknet drug links
darknet websites dark market url
darknet markets darknet site
dark markets 2025 dark market 2025
tor drug market darknet markets onion address
darknet sites darknet links
dark websites dark market 2025
darknet drug store dark websites
dark web drug marketplace darknet drugs
dark web link darknet websites
darkmarket list darknet sites
dark market link dark web market
darknet market links darkmarket 2025
best darknet markets darknet markets links
darknet websites dark web link
darknet drugs darknet markets onion address
darknet markets onion address dark market
darknet drugs darknet drug market
dark web market list dark web market
dark web market list dark markets
dark market list dark market
darknet markets onion darknet links
darknet drug market dark web market urls
darknet sites dark web drug marketplace
dark market url dark market
darknet market list darknet markets onion address
darknet markets darknet market list
darknet drugs dark web market list
darkmarket dark web marketplaces
darknet markets url darknet markets 2025
dark web sites dark markets
darknet market list dark web link
darknet drug store dark market
dark market url darknet websites
darknet sites dark web market links
bitcoin dark web darknet links
dark web link darknet marketplace
dark web marketplaces darkmarket url
darknet markets url darknet market links
darkmarket 2025 darknet marketplace
darknet marketplace dark websites
bitcoin dark web tor drug market
darknet market darknet marketplace
dark market link dark web market urls
darknet site darknet markets 2025
darkmarket url darknet marketplace
darkmarket link bitcoin dark web
darknet markets onion address darkmarket
darknet links dark markets 2025
darknet sites darknet links
darknet markets darknet markets 2025
dark web sites best darknet markets
dark websites darkmarket list
best darknet markets dark web marketplaces
darkmarket 2025 darknet links
darknet websites darknet market lists
dark market link darkmarket url
darknet drug links darknet markets onion address
darknet markets links darknet sites
darknet markets onion dark market
dark markets 2025 darknet markets onion
dark markets dark market url
darkmarket 2025 darknet market list
darknet drug store dark market
dark market onion darkmarket list
darknet markets darknet drug links
dark market url dark market 2025
dark market onion darkmarket
darknet drug store dark web market
dark market url darknet site
darknet markets 2025 darknet market list
onion dark website tor drug market
darknet market list darknet market links
bitcoin dark web dark web markets
darknet markets 2025 dark market url
dark web marketplaces dark web link
darknet market lists dark web link
dark market url dark web sites
dark market onion dark web market list
darknet markets onion address dark web market
dark web drug marketplace dark market 2025
darknet sites dark web link
darknet drugs dark markets 2025
onion dark website darknet markets 2025
dark markets darknet markets onion
dark websites darknet markets
darknet marketplace darkmarket link
dark websites darknet market links
dark market darkmarket 2025
dark web drug marketplace darknet links
bitcoin dark web darknet site
darknet markets dark web market urls
darknet sites bitcoin dark web
dark web drug marketplace darknet markets onion
tor drug market dark web link
dark market 2025 darknet drug market
darknet drugs darknet drug store
onion dark website darknet markets 2025
dark websites dark websites
darknet markets 2025 darknet marketplace
dark markets tor drug market
darknet market lists tor drug market
dark websites darknet drug store
darknet markets onion darknet market links
darknet market links darknet drug store
darkmarket list dark web drug marketplace
dark market onion darknet market links
darknet markets links darknet drugs
dark web markets dark market url
darkmarket list dark web drug marketplace
dark web link darkmarket link
dark web link dark market list
dark market 2025 darknet markets onion address
dark market list best darknet markets
dark market link darknet markets onion
dark web marketplaces darknet drugs
dark web marketplaces darknet markets
darknet marketplace dark websites
darknet markets 2025 dark web market links
darknet links dark web sites
dark market link darknet markets links
dark web marketplaces darknet markets links
dark market onion darkmarkets
darknet markets dark market 2025
dark market darkmarket url
darkmarket url dark market
darkmarket list darknet market lists
dark web market darknet market lists
darknet drug links darknet drug market
dark market url dark web link
dark web market links darknet links
dark web market darknet market
darknet market links dark market list
darknet markets links darknet market lists
darknet markets darknet marketplace
dark web market darknet drug market
darknet drug market darkmarket list
dark web market list dark websites
dark web link darkmarket
dark market link dark market link
darknet market lists darknet drug links
darknet drugs dark market 2025
darkmarkets https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet drug links
darkmarket list https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – dark markets 2025
dark web marketplaces https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – onion dark website
darknet websites https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – dark market link
darknet market lists https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet market links
darknet drugs https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet markets links
dark market link https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet markets onion
darknet sites https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – dark market url
darkmarket https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet drug links
darknet markets links https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – dark web sites
darknet drug market https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – dark web market
bitcoin dark web https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – dark web market links
dark web drug marketplace https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – dark web market list
darkmarket url https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet drug store
dark web drug marketplace https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – dark web market
darknet drug market https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – dark market
dark markets 2025 https://mydarknetmarketsurl.com – darkmarkets
dark web link https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet market lists
dark market https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet markets 2025
darknet marketplace https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – dark websites
dark web market links https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – dark markets 2025
darkmarket link https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet links
darknet drug store https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – dark market 2025
dark market 2025 https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – dark web market urls
best darknet markets https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darkmarket 2025
darknet markets onion https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet drug market
dark market list https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – dark markets
dark web market https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – dark market url
darknet market list https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – darknet sites
dark web market urls https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet markets links
darknet marketplace https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – dark market list
onion dark website https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – dark market link
bitcoin dark web https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darknet markets
dark web sites https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet markets 2025
dark markets 2025 https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – dark web drug marketplace
dark web market urls https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet links
darknet markets onion https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet websites
dark web market https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – dark market
dark market 2025 https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet markets
darknet links https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – onion dark website
darknet market links https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet sites
bitcoin dark web https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – darkmarket link
bitcoin dark web https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet drug market
darknet markets 2025 https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darkmarket url
darknet market list https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet sites
darknet drugs https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – darknet drug market
dark web sites https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – onion dark website
dark web markets https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – dark market link
dark web market list https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet market
darkmarket list https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darknet marketplace
darknet markets https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet markets links
dark market 2025 https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet sites
darknet links https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – dark web market list
darknet sites https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet markets url
darknet sites https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darkmarket 2025
darkmarket 2025 https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – tor drug market
dark web marketplaces https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet markets
dark web marketplaces https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – dark web market
darknet market list https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darkmarket
darknet markets 2025 https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet market
darknet market list https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – dark web market urls
darknet drug market https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – bitcoin dark web
darknet drugs https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet drug market
darknet markets links https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet drug store
dark web market https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – onion dark website
darknet drug store https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet drug store
dark websites https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darkmarket list
dark web markets https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – dark market url
dark markets 2025 https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darkmarket url
darkmarket url https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – tor drug market
dark markets 2025 https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet markets onion
dark market link https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – dark market 2025
dark market link https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet marketplace
dark web market urls https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – dark web drug marketplace
darknet markets onion address https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – darknet markets onion
darknet markets 2025 https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet markets onion address
darknet market links https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darknet market links
dark web market https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet markets url
dark web market https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – dark web marketplaces
darknet markets onion address https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – darknet drug links
darknet websites https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – dark web market links
darknet drug market https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – dark web sites
onion dark website https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – dark web marketplaces
dark web market list https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet sites
dark market link https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – darknet sites
dark markets https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet market lists
darknet links https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darkmarket list
darkmarket list https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – bitcoin dark web
darknet sites https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – darkmarket url
darkmarket list https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet market links
dark markets https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – dark web market urls
darknet markets links https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – dark market link
onion dark website https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet site
darknet drugs https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – dark web market links
darknet market list https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darkmarket url
dark web market list https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet markets onion address
darknet drugs https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet markets onion address
darknet markets 2025 https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – dark web sites
dark market https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darkmarket link
darknet drug market https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darkmarket list
darknet sites https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet drugs
darknet markets links https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – darknet marketplace
darkmarket 2025 https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet markets links
dark web sites https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darkmarket link
darknet market links https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet drug links
darknet markets onion https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – darknet drug store
dark web market links https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet drugs
dark markets https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darknet markets url
darknet markets https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet markets
darknet market https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – dark web market urls
darknet marketplace https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – dark web market urls
onion dark website https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – dark web drug marketplace
dark web market links https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – bitcoin dark web
onion dark website https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darkmarkets
tor drug market https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darkmarket link
darkmarket url https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – dark web markets
dark market link https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet market links
darknet sites https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darknet markets url
dark web markets https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – dark markets 2025
darknet market list https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darkmarket
darkmarket link https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – dark web markets
darknet sites https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet sites
darknet markets url https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darkmarket link
dark market list https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet market links
darknet drug market https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet market list
tor drug market https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darknet sites
darknet market links https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – dark market list
best darknet markets https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darknet drugs
dark websites https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet markets onion address
darknet site https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – dark websites
dark web marketplaces https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet marketplace
dark web market list https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – dark web market list
darknet drug market https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – dark market list
dark web market list https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – dark web markets
darknet market links https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – darkmarkets
onion dark website https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darkmarket list
onion dark website https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – dark market url
best darknet markets https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – dark web market
darkmarket url https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – darknet markets onion address
darkmarket link https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – dark web sites
dark web market https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – dark web market list
darknet market links https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet market list
darknet sites https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darkmarket 2025
dark web market urls https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darknet marketplace
bitcoin dark web https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – dark websites
dark market 2025 https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – darknet drug store
dark web link https://github.com/nexusonion1b4tk/nexusonion – darknet markets onion address
darknet websites https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – dark web markets
best darknet markets https://github.com/nexusdarknetmarketrtul8/nexusdarknetmarket – dark market
dark markets https://github.com/abacusdarknetmarketfpyjk/abacusdarknetmarket – darknet markets onion
darknet markets onion address https://github.com/nexusdarknetmarketp0isi/nexusdarknetmarket – dark market
darknet market links https://github.com/nexusshopajlnb/nexusshop – onion dark website